________________
૪૭૬
કે જ્યોત–આલંબન ધ્યાન, આત્મનિરીક્ષણ ધ્યાન વગેરે ધ્યાનના અન્ય પ્રકાર પોતાની શક્તિ, સંજોગ અને ગુરુ પાસેથી મળેલી કેળવણી પ્રમાણે અભ્યાસી શકાય છે. કયા પ્રકારનું ધ્યાન કરીએ છીએ તે અગત્યનું નથી પણ ધ્યાન કરતી વખતે ચિત્તની કેટલી શુદ્ધિ અને કેટલી એકાગ્રતા પ્રાપ્ત કરીએ છીએ તે વધારે અગત્યનું છે. એ સર્વમાં શ્રેષ્ઠ એવું તે આત્મા જેમાં મુખ્યપણે વર્તે છે, તે ધ્યાન કહેવાય છે; અને એ જ આત્મધ્યાનની પ્રાપ્તિ, ઘણું કરીને આત્મ
જ્ઞાનની પ્રાપ્તિ વિના થતી નથી. ૧૫૪૦ પ્ર. આત્મજ્ઞાનની પ્રાપ્તિ કેમ કરીને થાય ?
ઉ. આત્મજ્ઞાન તે યથાર્થ બેધની પ્રાપ્તિ સિવાય ઉત્પન્ન થતું નથી. એ
યથાર્થ બોધની પ્રાપ્તિ ઘણું કરીને ક્રમે કરીને ઘણું જીવોને થાય છે, અને તેને મુખ્ય માર્ગ તે બોધસ્વરૂપ એવા જ્ઞાની પુરુષને આશ્રય
કે સંગ અને તેને વિષે બહુ માન, પ્રેમ એ છે. ૧૫૪૧ પ્ર. આત્માના સુખને અથવા આનંદને સ્વાદ કેવી રીતે આવે ? - ઉ. જે સમયે ઉપયોગ પોતાના આત્માથી ભિન્ન સર્વે દ્રવ્ય અને
ભાવોથી હઠી પિતાના આત્માને જ ગુણેમાં રમણતા કરશે ત્યારે જ સહજ સુખને સ્વાદ આવશે. આત્મધ્યાન, આત્મ રમણતાથી
સર્વ સંતાપ મટી જાય છે. ૧૫૪૨ પ્ર. આત્માને અનુભવ કેવી રીતે થાય ?
ઉ. જેનું ધ્યાન કરવું છે તે પોતે જ છે, કોઈ અન્ય પદાર્થ નથી.
આત્મા સિવાયના જે જે અન્ય પદાર્થ છે, ભાવ છે, પર્યાય છે તે પ્રત્યેથી ઉપયોગ જ્યારે પાછા વળશે ત્યારે જ આત્માને અનુભવ
થઈ શકશે, થઈ જશે. આત્મધ્યાનથી સહજ સુખને સ્વાદ આવે છે. ૧૫૪૩ પ્ર. આત્માના ધ્યાન માટે શું કરવું જોઈએ ?
ઉ. જ્ઞાનપગ પાંચ ઈન્દ્રિયના વિષયમાં અને મનના વિચારોમાં
પ્રેરાઈ રહે છે. તેને ત્યાંથી હઠાવી જ્યારે આત્મસ્થ કરાય છે ત્યારે જ આત્માનું ધ્યાન થાય છે. કોઈ મનુષ્ય એવા ઘરમાં બેઠે છે
સમભાવ છે તે સ્વભાવ છે.
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
