________________
ઉજ્જવલ, પવિત્ર છે. શુકલધ્યાન તે અરૂપી પર્યાય છે, આ
સ્વરૂપ-સાધન દ્વારા જ ભગવાને કેવળજ્ઞાન પ્રાપ્ત કર્યું છે. ૧૫૧૦ પ્ર. શુકલધ્યાન કેને કહે છે ?
ઉ. ધ્યાન અને ધ્યેયના વિકલ્પરહિત શુદ્ધ આત્મામાં વિશેષ ધ્યાન
કરવું શુકલ ધ્યાન છે. આ ધ્યાન ધર્મધ્યાનની અપેક્ષાએ વિશેષ એકાગ્રતાવાળું છે. “હું આત્મા ધ્યાન કરવાવાળો છું, અને પરિપૂર્ણ શુદ્ધ અવસ્થા મારું ધ્યેય છે”, એવા ધ્યાન અને ધ્યેયને વિકલ્પરહિત શુકલધ્યાન હોય છે. જે ધ્યાન છૂટે નહિ તે શુક્લધ્યાન કહેવાય છે, એટલે મોક્ષ આપે એવું ધ્યાન. શુકલધ્યાનના ચાર પ્રકાર છે ઃ ૧. પૃથકવિતર્ક વિચાર : દ્રવ્ય, ગુણ અને પર્યાયના ભિન્નપણાને “પૃથક્ત્વ' કહે છે. જો કે ધ્યાન કરનાર પુરુષ નિજ શુદ્ધાત્માનું સંવેદન છોડીને બાહ્ય પદાર્થોનું ચિંતન કરતા નથી તો પણ જેટલા અંશે તેને સ્વરૂપમાં સ્થિરતા નથી તેટલા અંશે ઇચ્છા વિના વિકલ્પો ઉત્પન્ન થાય છે તે કારણે આ ધ્યાનને પૃથફત્વવિતર્ક વિચાર’ કહેવાય છે. આ પ્રથમ શુકલધ્યાન આઠમે, નવમે, દશમે, અને અગિયારમે ગુણસ્થાને હોય છે. એકવિતર્ક વિચાર : આ ધ્યાન નિજશુદ્ધાત્મ દ્રવ્યમાં, અથવા આત્મસુખ અનુભવરૂપ પર્યાયમાં અથવા ઉપાધિરહિત સ્વસંવેદના ગુણમાં–આ ત્રણેમાંથી જે એમાં સ્થિર થઈને અવિચારરૂપ હોય. છે એટલે દ્રવ્ય, ગુણ કે પર્યાયમાં પરાવર્તન કરતું નથી, તે ક્ષીણ કષાય નામના બારમા ગુણસ્થાનમાં હોય છે. ૩. સૂક્ષ્મક્રિયા પ્રતિપાતિ : સૂક્સકાયની ક્રિયાના વ્યાપારરૂપ અને અપ્રતિપાતિ (ન પડે તેવું) એવું ત્રીજુ શુકલધ્યાન છે તે ઉપચારથી સગી કેવળીજિનને, તેમાં ગુણસ્થાનમાં હોય છે. વ્યુપરતક્રિયા નિવૃત્તિ : સુપરત ક્રિયા હેય (સર્વ ક્રિયાની નિવૃત્તિ થઈ હેય) અને અનિવૃત્તિ હોય અર્થાત મુક્તિ ન થઈ હોય તે વ્યુપરતક્રિયા નિવૃત્તિ' નામનું ચોથું શુકલધ્યાન છે. તે ઉપચારથી “અગી કેવળી જિન”
પાત્ર વિના વસ્તુ ન રહે, પાત્રે આત્મિક જ્ઞાન; પાત્ર થવા સેવે સદા, બ્રહ્મચય મતિમાન
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
