________________
૪૪૩
મૃત્યુ થતાં શરીર એમનું એમ રહે છે અને આત્મા ચાલ્યા જાય છે. ત્યારે તે જાણી, દેખી અથવા સુખદુઃખ અનુભવી શકતું નથી. ' બુદ્ધિ, નિર્ણય કરવાની શક્તિ, યાદશક્તિ, વિવેક વગેરે ઈન્દ્રિયજ્ઞાનને વ્યવસ્થિત કરવાવાળી શરીરમાં રહેલી કેન્દ્રીય શક્તિને
ધરનાર આત્મા છે. ૧૪૫૪ પ્ર, આત્મા દેહગથી ઉત્પન્ન થાય છે અને દેહ વિયોગે નાશ પામે.
છે, તેમજ તેને પુનઃજન્મ નથી તેમ શંકા કરવી યોગ્ય છે ? આત્મા નિત્ય છે. આત્મા ત્રિકાળવતી છે. ઘટપટાદિસંયોગે કરી પદાર્થ છે, આમા સ્વભાવે કરીને પદાર્થ છે. કોઈપણ સંયેગી. દ્રવ્યથી ચેતનસત્તા પ્રગટ થવા યોગ્ય નથી માટે અનુત્પન છે. અસંયોગી હોવાથી અવિનાશી છે, કેમકે જેની દેઈ સંગથી ઉત્પત્તિ ન હોય, તેને કેઈને વિષે લય પણ હોય નહીં. ન તે ચેતનથી જડ ઉત્પન્ન થાય કે ન તે જડથી ચેતન ઉપજે. સર્પ વગેરેમાં ક્રોધાદિ જે મૂળથી જોવામાં આવે છે તે તે પ્રાણીઓના પૂર્વ સંસ્કારના લીધે છે અને તે જ જીવની નિત્યતા સાબિત.
૧૪પપ પ્ર. આત્મા શું કરે છે ? તે કઈ વસ્તુને કર્તા છે ?
ઉ. કંઈ ને કંઈ પરિણામ ક્રિયા સહિત જ સર્વ પદાર્થ જોવામાં
આવે છે. આત્મા પણ ક્રિયા સંપન્ન છે, માટે કર્યા છે. તે કર્તાપણું ત્રિવિધ શ્રી જિને વિવેચ્યું છે; પરમાર્થથી સ્વભાવ પરિણતિએ નિજસ્વરૂપને કર્તા છે, અનુપચરિત (અનુભવમાં આવવા ગ્ય. વિશેષ સંબંધ સહિત) વ્યવહારથી તે આત્મા કવ્યકર્મને કર્તા છે. ઉપચારથી ધર, નગર આદિને કર્તા છે. અર્થાત ઘટપટાદિ પદાર્થના મૂળ દ્રવ્યને તે કર્તા નથી, પણ તેને કઈ આકારમાં લાવવારૂપ ક્રિયાને કર્તા છે તેને જૈન કર્મ કહે છે; વેદાંત ભ્રાંતિ કહે છે. વાસ્તવ્ય વિચાર કર્યોથી આત્મા ઘટપટાદિને તથા ક્રોધાદિને કર્તા થઈ શકતો નથી, માત્ર નિજસ્વરૂપ એવા જ્ઞાનપરિણામને જ કર્તા છે. (જુઓ પ્રશ્નક્રમાંક-૧૪૬૧)
“જ્ઞાન, ગરીબી, ગુરુવચન, નરમ વચન નિર્દોષ ઈનકું કભી ન છાંડિયે, શ્રદ્ધા, શીલ, સંતેષ.”
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
