________________
૩૫૮
“પરિહારથી” વિશેષપણે પોતાના આત્માની જે બુદ્ધિ અર્થાત નિર્મળતા છે, તે પરિવાર વિશુદ્ધ ચારિત્ર છે.
સૂક્ષ્મ લોભ નામના સાપરાયનેકષાયને જ્યાં પૂર્ણપણે ઉપશમ કે ક્ષય થાય છે તે સૂક્ષ્મ સાપરાય ચારિત્ર છે.
યથા” અર્થાત્ જેવું સહજ શુદ્ધ સ્વભાવપણાને લીધે, નિષ્કષાય (કષાય વિનાનું) આત્માનું સ્વરૂપ છે તેવું જ જે “આખ્યાત” અર્થાત કહેવામાં આવ્યું છે તે યથાખ્યાત ચારિત્ર છે.
પ્રમત્ત, અપ્રમત્ત, અપૂર્વકરણ અને અનિવૃત્તિકરણ નામનાં (છ, સાત, આઠ અને નવ) આ ચાર ગુણસ્થાનમાં સામાયિક ચારિત્ર અને છેદેપસ્થાપન ચારિત્ર હોય છે. પરિવાર વિશુદ્ધિ પ્રમત્ત, અપ્રમત્ત એ બે ગુણસ્થાનમાં હોય છે. સૂક્ષ્મસાપરાય ચારિત્ર એક સુમસાંપરાય (દશમ) ગુણસ્થાનમાં જ હોય છે. યથાખ્યાત ચારિત્ર ઉપશાંત કષાય, ક્ષીણુ કષાય, સગી જિન અને અયોગી જિન નામના (અગિયારમા, બારમા, તેરમા અને ચૌદમા)
ગુણસ્થાનમાં હોય છે. ૧૧૮૮ ક. ત્યારે સાધુનું કર્તવ્ય અને ધર્મ ટૂંકમાં કહે.
ઉ. સાધુઓનું કર્તવ્ય છે કે પાંચ મહાવ્રત, પાંચ સમિતિ, ત્રણ ગુપ્તિ,
પાંચ ઇન્દ્રિય સ્પર્શના, રસના, ઘાણ, ચહ્યું અને કર્ણ ઈન્દ્રિયોના વિષયને નિરેધ, તથા છ આવશ્યક–સામાયિક, સ્તુતિ, વંદન, પ્રતિક્રમણ, કાયોત્સર્ગ, પ્રત્યાખ્યાન અને સાતશેષગુણ ઇત્યાદિ અઠ્ઠાવીસ મૂળ ગુણનું પાલન, તથા દશ લક્ષણધર્મ, બાર અનુપ્રેક્ષાઓની ભાવનાઓ, બાવીશ પરિષહજ્ય, પાંચ પ્રકારનાં ચારિત્ર અને બાર પ્રકારના તપથી મનવચન-કાયાને એવાં સ્વાધીન કરે કે જેથી નિશ્ચયચારિત્રને લાભ પામી શકે. સ્વરૂપમાં રમણતા એ જ સમ્યફચારિત્ર છે. મુનિઓને છેતાળીસ દોષરહિત, (બત્રીસ અંતરાય અને ચૌદ મળદોષરહિત) શુદ્ધ આહાર (દિવસમાં એક વાર) લે.
પર્યાયનું સ્વરૂપ સમજાવવા અથે શ્રી તીર્થંકરદેવે ત્રિપદ (ઉત્પાદ, વ્યય અને ધ્રૌવ્ય) સમજાવ્યાં છે,
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
