________________
૪૭૮ પ્ર. આત્માને જ્ઞાનગુણને સંબંધ ક્યા પ્રકારે છે ? ઉ. આત્માને જ્ઞાનગુણુને સંબંધ છે, અને તેથી આત્મા જ્ઞાની છે
એમ નથી; પરમાર્થથી બનેનું અભિનપણું જ છે.
દ્રવ્ય વિના ગુણ ન હોય, અને ગુણ વિના દ્રવ્ય ન હોય; બનેને દ્રવ્ય અને ગુણને અભિન્ન ભાવ તેથી છે.
જે દ્રવ્ય જુદું હોય અને ગુણ પણ જુદા હોય તો એક દ્રવ્યના અનંત દ્રવ્ય થઈ જાય; અથવા દ્રવ્યને અભાવ થાય.
દ્રવ્ય અને ગુણ અનન્યપણે છે; બન્નેમાં પ્રવેશભેદ નથી. દ્રવ્યના નાશથી ગુણ નાશ થાય, અને ગુણના નાશથી દ્રવ્યને નાશ થાય એવું એકપણું છે.
આત્મા અને જ્ઞાનને સર્વથા ભેદ હોય તો બને અચેતન થાય. માટે દ્રવ્ય અને ગુણને સંબંધ વીતરાગોએ અપૃથકસિદ્ધ
તેમ જ દર્શન અને જ્ઞાન પણ છવથી અનન્યભૂત છે. વ્યવહારથી
તેને આત્માથી ભેદ કહેવાય છે. ૪૭૯ પ્ર. પુદ્ગલ દ્રવ્યનાં લક્ષણ ભેદ ક્યા પ્રકારે છે ? ઉ. કંધ, સ્કંધદેશ, સકંધપ્રદેશ અને પરમાણું એમ પુદ્ગલ અસ્તિકાય ચાર પ્રકારે જાણુ.
સકળ સમસ્ત તે “સકંધ', તેનું અર્ધ તે દેશ', તેનું વળી અર્ધ તે પ્રદેશ અને અવિભાગી તે “પરમાણું.”
તે પરમાણુ નિત્ય છે, પિતાના રૂપાદિ ગુણેને અવકાશ, આધાર આપે છે, પોતે એક પ્રદેશી હોવાથી એક પ્રદેશથી ઉપરાંત અવકાશને પ્રાપ્ત થતી નથી, બીજા દ્રવ્યને અવકાશ (આકાશની પડે) આપતા નથી, કંધના ભેદનું કારણ છે, કંધના ખંડનું કારણ છે, સ્કંધને કર્તા છે, કાળના પરિમાણ (માપ) સંખ્યા(ગણુના)ને હેતુ છે.
સત્ય અસત્યને તેને સ્વરૂપે કરીને સમજવાં તેનું નામ વિવેક.
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
