________________
જિનવરમાં સઘળાં દર્શનો છે. પણ એકેક નય દૃષ્ટિથી ઉઠેલ એકેક દર્શનમાં જિનવર દર્શનની ભજના છે. અર્થાત્ હોય અને ન પણ હોય. જેમ સાગરમાં સઘળી નદીઓનો અંતર્ભાવ થાય છે પણ તટિનીમાં સાગરની ભજના છે, સર્વદર્શન ધર્મોના શાસ્ત્ર સમૂહનું વાંચન - મનન કરવાથી અને તેમાંનું સાપેક્ષ સ્યાદ્વાદ દૃષ્ટિએ સત્ય ગ્રહણ કરવાથી સમ્યક્દષ્ટિને મિથ્યાત્વ શાસ્ત્રો પણ સમ્યક જ્ઞાનરૂપ પરિણમે છે. સર્વજ્ઞ તીર્થકરોનાં જૈન દર્શન તત્વો છે તે સર્વથા સત્ય છે. એમ સર્વ નય સાપેક્ષ જ્ઞાનાનુભવીઓ જાહેર કરે છે. સર્વદર્શનના સારરૂપ સ્યાદ્વાદ દૃષ્ટિએ જે સત્ય પ્રગટ થાય છે તે જિન વચન છે.
આ. હરિભદ્રસૂરિ યોગદષ્ટિ સમુચ્ચયગ્રંથમાં નીચે પ્રમાણેનો ઉલ્લેખ કરે છે. यस्य येन प्रकारेण बीजाधानादि संभव : સાનુવન્યો ભવેત્યતે તથા તસ્ય નપુસ્તd: II રૂરૂ I
જેને જે પ્રકારે સમજાવવાથી આત્મજ્ઞાનદિરૂપ બીજનું આધાન થવાનો સંભવ હોય અને તે પ્રમાણે સાનુબંધ થાય તે પ્રમાણે જ્ઞાનીઓએ તે શિષ્ય ભક્તને જુદી જુદી દર્શન ધર્મ યોગ શૈલીએ કચ્યું છે.
एकाडपि देशनै तेषां यद्वा श्रोतृ विभेदतः अचिन्त्य पुण्य सामर्थ्यात् तथा चित्रा व भासते ॥ १३४ ॥
એઓને એક સરખી દેશના પણ શ્રોતાઓના ભેદોથી અથવા ભિન્ન ભિન્ન અધિકાર દૃષ્ટિ ભૂમિકામાં રહેલા ભિન્ન ભિન્ન ક્ષયોપશમથી શ્રોતાઓના પ્રકારોથી તથા અચિન્યપુણ્ય સામર્થ્યથી અનેકરૂપવાળી ભાસે છે.
મોક્ષના માર્ગો અસંખ્ય યોગો છે. તે ભિન્ન ભિન્ન ક્ષયોપશમથી દૃષ્ટિવાળા શ્રોતાઓના અધિકાર ભેદે છે. એક દેશના પણ શ્રોતાઓને તેઓની દૃષ્ટિના અનુસાર વિચિત્રરૂપે પરિણમે છે. તેથી દુનિયામાં જીવોનો ધર્મ દર્શન સંબંધી એકમત કદી થયો નથી, થતો નથી, અને ભવિષ્યમાં પણ થશે નહિ. છતાં તેઓએ રાગ દ્વેષનો ક્ષય કરીને સમભાવે મોક્ષ પ્રાપ્ત કર્યો, કરે છે અને કરશે.
હરિભદ્રસૂરિના ઉપરોક્ત વિચારો દર્શન શાસ્ત્ર વિશે સ્યાદ્વાદની રીતે પ્રકાશ પાડે છે.
ઈશાવાસ્યોપનિષદ્રના અર્થઘટનમાં આજ દૃષ્ટિબિંદુ રાખીને જિનેશ્વર કથિત સત્ય શોધવાનો જ્ઞાનયોગ વડે પુરૂષાર્થ આદર્યો છે.
જૈન દર્શનવાદીઓની ધાર્મિક વફાદારી આચારપાલન અને વિશ્વના સાધુઓમાં જૈન સાધુઓનું સ્થાન પ્રથમ કક્ષાનું છે. આચારપાલનની સૂક્ષ્મતાનું પણ આજે
૨૧૫
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org