________________
શ્રી મહાવીર પરમાત્માને પ્રણામ કરીને ભવ્ય લોકના હિતને માટે શુધ્ધ પ્રેમના સ્વરૂપને કાંઈક સંક્ષેપથી કહીશ. કવિએ વીર' શબ્દ પ્રયોગ કર્યો તેનું અર્થઘટન નીચે પ્રમાણે છે.
विदारयति यत्कर्म, तपसा च विराजते ।
तपोवीर्येण युक्तश्च तस्माद् वीर ईति स्मृतः ॥ १॥ જે કર્મોને વિદારે છે. મહાન તપસ્યાથી શોભે છે. તપ વીર્યવડે યુક્ત હોવાથી વીરનામથી જેનું સ્મરણ કરાય છે. આ રીતે વીર શબ્દની વ્યુત્પત્તિથી અર્થ થાય છે.
પ્રેમના સ્વરૂપ વિશે વિશ્લેષણ કરતાં પહેલાં તેના પર્યાયવાચી શબ્દો ઇચ્છા, મૂર્છા, કામ, સ્નેહ, મમત્વ, અભિનંદન અને અનુગ્રહ છે. પ્રેમ શબ્દ ખૂબ પ્રચાર પામ્યો છે. ત્યારે તેના સાચા સ્વરૂપને સમજવા આ ગીતા કાવ્ય માર્ગ દર્શાવે છે. શુધ્ધ પ્રેમ વિશે કવિ જણાવે છે કે
यत्रात्मा द्श्यते शुध्धः सच्चिदानंद लक्षणः ।
आसक्ति: यत्र नैवास्ति शुध्ध प्रेमास्ति तत्रहि ॥ २ ॥ જયાં સત્ ચિત્ આનંદરૂપ ગુણોથી તેમજ લક્ષણોથી યુક્ત શુદ્ધ આત્માનું સ્વરૂપ દેખાય, જયાં પુદ્ગલમય વિષયોમાં આસક્તિ જરા પણ ન હોય ત્યાંજ શુદ્ધ પ્રેમ રહેલો છે તેમ જાણવું. આવો પ્રેમ જિનેશ્વર ભગવાન પ્રત્યે રાખવાથી આત્મા શુધ્ધ બ્રહ્મરસમય થઈને પરમાનંદનો ભોક્તા થાય છે. પ્રેમના બે પ્રકાર છે. શાશ્વત અને વિનિશ્વર શાશ્વત પ્રેમ આત્માના મૂળ સ્વરૂપની પ્રાપ્તિ દ્વારા છે જ્યારે વિનિશ્વર પ્રેમ પૌગલિક પદાર્થો ઈન્દ્રિયોના વિષયોની આસક્તિમાં છે જે ક્ષણિક છે. સર્વ જીવો પ્રત્યે ઐક્યતા અનુભવીએ તો તે વિશુધ્ધ પ્રેમ કહેવાય છે. આવા પ્રેમથી આત્માના સર્વ દોષોનો નાશ થાય છે. શુદ્ધ પ્રેમનું પ્રયોજન દર્શાવતાં કવિ જણાવે છે કે -
सर्वव्यापक रागेण निन्दादि दोष संशयः ।
प्रशस्य प्रेम पुण्याय मोक्षाय च मनीषिणाम ॥ १२॥ જે આત્મા પ્રેમ - રાગને સર્વજગત્ - વ્યાપી બનાવે છે તેને કોઈની નિંદા કે વિકથા કરવાનો દોષ હોતો નથી. તે દોષ તેવા યોગી આત્મામાંથી ક્ષય પામી જાય છે તેથી તે પ્રેમ પ્રશસ્ય છે. એટલે વખાણવા યોગ્ય હોવાથી પુણ્ય વૃદ્ધિ માટે અને મોક્ષ સુખ માટે પંડિતોને થાય છે. પ્રેમ એજ તપ અને યોગ છે. પ્રેમના સ્વરૂપને સમજાવતાં મહાદેવ અને
|૧૨૯
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org