________________
પ્રકરણ ૧૪ અગિયાર પ્રતિમાઓ
અથવા ગૃહસ્થનાં જીવનના વિકાસક્રમો આપણે જોયું કે સામાન્ય માણસને જે વ્રતોનું પાલન કરવાનું છે, તે વ્રતનો ઉદ્દેશ મન અને આચરણની શુદ્ધિ છે. પરંતુ શ્રીમતી સ્ટીવન્સને ટીકા કરી છે કે ““સારું કરવું હિતાવહ છે પણ કાંઈ ન કરવું તે વધુ વિતાવહ છે' એવા સિદ્ધાંતને જે અનુસરે છે તેમની માન્યતાને અનુરૂપ આ બાર વ્રત છે”. નીતિશાસ્ત્રને અહીં ખોટી રીતે સમજવામાં આવ્યું છે. નીતિશાસ્ત્ર અનુસાર, સામાન્ય માણસે પોતે જાતે સારા થવાનું છે, એટલું જ નહીં પણ બીજાનું પણ સારું કરવાનું જ છે. પોતાના પ્રેમ અને સ્નેહથી એણે બધાં પ્રાણીઓ સાથે એવો વર્તાવ રાખવાનો છે કે જેથી સૌને એ પ્રિય થઈ પડે. પોતાના અપરિગ્રહવ્રતથી સમાજનાં વાસ્તવિક કલ્યાણ માટે તેણે પોતાનું પ્રદાન કરવાનું છે. ચારિત્રના નિયમો વ્યવહારૂ છે અને એવી રીતે ઘડાયા છે કે તેમનાં પાલનથી વૈયક્તિક અને સામાજિક સંઘ રહે નહીં.
જીવવાની રીત નિયમિત કરવાથી નીતિ અને આધ્યાત્મિકતામાં વધુ પ્રગતિ ઇચ્છતે સામાન્ય માણસ પ્રગતિ કરી શકે છે. “પ્રતિમા' શબ્દ ગૃહસ્થનાં જીવનમાં નૈતિક પ્રગતિના ક્રમ માટે વાપરવામાં આવ્યો છે. પ્રગતિના પંથે જવાથી જીવ શુદ્ધ બને છે અને આધ્યાત્મિક ઉન્નતિ માટેની શકિત પ્રાપ્ત કરે છે. જૈન ગૃહસ્થનાં જીવનના પાયામાં અણુવ્રત હોય છે. પ્રતિમાઓ ગુણવ્રતો અને શીલવ્રત સાથે ગાઢ સંબંધ ધરાવે છે. દિગંબર અને શ્વેતાંબરોની પ્રતિમાઓની નામાવલીઓમાં થોડો ફેર છે, પણ પ્રતિમાઓની ભાવનાના તાત્પર્ય અંગે ખરું જોતાં કોઈ ભેદ નથી. પ્રતિમાઓ નિસરણીનાં અગિયાર પગથિયાં જેવી છે. પ્રગતિ ઇચ્છતા શ્રાવકે એક પછી એક પગથિયાં ચઢીને ઉપર જવાનું હોય છે એટલે કે આધ્યાત્મિકતાની શ્રેષ્ઠ ભૂમિકા પ્રાપ્ત કરવાની હોય છે.
૧. પ્રતિમા ગૃહ સાચી વૃત્તિ અપનાવી મિથ્યા માન્યતાઓથી દૂર રહેવું જોઈએ. સમ્યકત્વના બધા અતિચારોથી તેણે દૂર રહેવું જોઈએ અને દરેક પ્રકારના
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
