________________
૧૦૩
લેશ્યાના સિધ્ધાંતનું મનોવિજ્ઞાન, અને ખાસ કરીને પરામનોવિજ્ઞાનની પરિભાષામાં અર્થઘટન કરી શકાય. ભાવલેશ્યાનું મનોવૈજ્ઞાનિક મહત્વ છે. જીવની આજુબાજુ યોગ અને માનસિક પ્રવૃત્તિઓને કારણે ઉત્પન્ન થતી આભા તે ભાવલેશ્યા. તે મનની પ્રક્રિયા પર આધાર રાખે છે. પહેલા છ રંગે માનસિક સ્થિતિઓ અને પ્રસંગોમાંથી ઉદ્ભવતા કર્મપ્રવાહના પરિણામરૂપ છે. પ્રત્યેક વિક્ષુબ્ધ મન:સ્થિતિ ભૌતિક તેમજ માનસિક અસર લાવે છે. યોગ્ય પૃથક્કરણ અને અન્વેષણ દ્વારા એવું બતાવવું શક્ય છે કે પ્રત્યેક માનસિક પ્રપંચ અસ્તિત્વ ધરાવે છે અને તેનું અન્વેષણ પણ કરી શકાય છે.
એક અછડતો નિર્દેશ કરી લઉં. કેટલાક વિદ્વાને એ અભિપ્રાય ધરાવે છે કે મહાવીરે વેશ્યાનો સિધ્ધાંત ગોશાલક પાસેથી લીધો. આ મતમાં બહુ વજુદ નથી. કર્મનો સિધ્ધાંત જૈન ધર્મનો એક સુસંગત ભાગ છે. જૈનોએ તેને વૈજ્ઞાનિક આધારે વિકસાવ્યો છે અને તે જ વેશ્યાસિદ્ધાંતના મૂળમાં છે. સાધુવ્રતમાં માનનારા કેટલાક સાધારણ વિચારોનો એ વારસે જૈન ધર્મમાં ઉતરી આવ્યો છે.
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
