Page Text
________________
તે ગૂઢ અને અગમ્ય લેખાતી ગમે તે વસ્તુઓના સ્વરૂપને તાગ લેવાને પુરુષાર્થ કર્યા વિના જંપતી જ નથી. માનવીય જિજીવિષા એ માત્ર શારીરિક જીવન, ભૌતિક
જીવન કે પ્રજાતંતુના જીવનની ગમે તેટલી સમૃદ્ધિથી પણ સંતોષાતી નથી. એની જિજીવિષાનાં મૂળ ઊંડાં છે. તે મૂળ એટલે અજ્ઞાતને જાણવું જાણવું તે પણ અસંદિગ્ધ અને અબ્રાન્ત. એટલું જ નહિ, પણ જે જ્ઞાત થયું હોય તેને સાચવવું, તેની પુનઃપુનઃ પરીક્ષા કરવી અને તેમાંથી ઊભા થતા નવા પ્રશ્નો વિશે પાછી શેધ यसावी. निविषानi Ni भूगोये मनुष्य ने पोता विशे अजरामरवत् प्राज्ञो विद्यामर्थ च चिन्तयेत् सेवा भावना सेवतो ॥ण्यो . से मानाने सीधे मनुष्ये मायने અવગત કરવાના પ્રયત્ન કર્યા છે. એ પ્રયત્નની હારમાળા તે જ વિદ્યા. તત્ત્વ શબ્દના અર્થો
___ तत्त्वं ब्रह्मणि याथायें-४ ४२ तत्वहनी सक्षेपमा मानिश કરે છે કે તત્ત્વ એટલે બ્રહ્મ અને વસ્તુનું યથાર્થ સ્વરૂપ. એમ તે તત્ત્વ શબ્દ १. अपरप्रत्ययं शान्तं प्रपञ्जरै प्रपश्चितम् । निर्विकल्पमनानार्थमेतत् तत्त्वस्य लक्षणम् ॥
एवं तावदार्याणां जातिजरामरणसंसारपरिक्षयाय कृतकार्याणां तत्त्वलक्षणम् । लौकिकं तु तत्त्वलक्षणमधिकृत्योच्यते
प्रतीत्य यद् यद्भवति न हि तावत् तदेव तत् । न चान्यदपि तत् तस्मान्नोच्छिन्नं नापि शाश्वतम् ॥
माध्यमिककारिका. १८.९,१०, किं पुनस्तत्त्वम् ? सतश्च सद्भावोऽसतश्चासद्भावः । सत्सदिति गृह्यमाणं यथाभूतमविपरीतं तत्त्वं भवति । असच्चासदिति गृह्यमाणं यथाभूतमविपरीतं तत्त्वं भवति ॥
न्यायभाष्य. १.१.१. किं पुनस्तत्त्वम् ?...तत्त्वं पदार्थानां यथावस्थितात्मप्रत्ययोत्पत्तिनिमित्तत्वं, यो यथावस्थितः पदार्थः स तथाभूतप्रत्ययोत्पत्तिनिमित्तं भवति यत् तत् तत्त्वम् ।
न्यायवार्तिक. १.१.१. द्रव्यस्य हि तत्त्वमविक्रिया, परानपेक्षत्वात् । विक्रिया न तत्त्वं, परापेक्षत्वात् ।
तैत्तिरीयोपनिषद् शाकरभाष्य. पृ. ३८१. प्रकृत्यपेक्षत्वात् प्रत्ययस्य भावसामान्यसंप्रत्ययः तत्त्ववचनात् ॥ ५ ॥ तदित्येषा प्रकृतिः सामान्याभिधायिनी सर्वनामत्वात् । प्रत्ययश्च भावे उत्पद्यते। कस्य भावे ? तदित्यनेन योऽर्थ उच्यते। कश्चासौ ? सर्वोऽथः । अतस्तदपेक्षत्वाद्भावस्य भावसामान्यमुच्यते तत्त्वशब्देन । योऽर्थो यथावस्थितस्तथा तस्य भवनमित्यर्थः ।
तत्त्वार्थराजवार्तिकम्. १.२.५.
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
| SR No. | 005235 |
| Book Title | Bharatiya Tattvavidya |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Sukhlal Sanghavi |
| Publisher | Prachyavidya Mandir Vadodara |
| Publication Year | 1971 |
| Total Pages | 116 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Book_Gujarati |
| File Size | 6 MB |