________________
દ્વિતીય પ્રકાશ
૧૮૫ જેમ જેમ ઋદ્ધિ પ્રાપ્ત થતી જાય છે, તેમ તેમ તેભ બહુ વૃદ્ધિ પામે છે. અગ્નિ લાકડાનો સમૂહ પ્રાપ્ત કરીને બુઝી જતો નથી, પણ ઉલટ વૃદ્ધિ પામે છે.
પરિગ્રહ સકલેશેનું મૂળ છે, તે દર્શાવે છે. " सेवति पहुं लंघति सायरं सायरं भमंति भुवं ।
विवरं विसति निविसंति पिउवणे परिग्हे निरया" ॥१॥
દ્રવ્યાદિ સંચયને વિષે એકાગ્ર ચિત્તવાળા પ્રાણીઓ ધનના સ્વામીની સેવા કરે છે, સમુદ્રનું ઉલ્લંઘન કરે છે, આદરપૂર્વક પૃથ્વીમાં ભટકે છે, સિદ્ધરસ વગેરેને માટે પર્વતની ગુફામાં પ્રવેશ કરે છે. અને મંત્રાદિકની સિદ્ધિને માટે સ્મશાનમાં વસે છે. આવા પ્રકાર પરિગ્રહ દુઃખનો હેતરૂપ છે.” (૧)
એવા પરિગ્રહને દુઃખનો હેતુ જાણી, તેનાથી સંતોષ રાખવો સારો છે. સંતોષી મનુષ્ય નિર્ધન હોય તો પણ ઈંદ્રાદિકના સુખને અનુભવે છે. તેને માટે
" संतोसगुणेण अकिंचणोवि इंदाइअसुहं लहइ ।
इंदस्स वि रिद्धि पाविऊण ऊणो चिय अतुट्ठो” ॥१॥ નિધન પણ સંતોષના ગુણ વડે ઈંદ્રાદિકના સુખને અનુભવે છે અને અસંતેષી પ્રાણુ ઈંદ્રની સમૃદ્ધિને પણ પામીને ઊણે રહે છે–અતૃપ્ત રહે છે.” (૧)
અસંતાથી મનુષ્યને ઈન્દ્રના સુખો મળે તો પણ સંતોષ વળતો નથી, એટલે તેના કરતાં પણ વધારે સુખની ઈચ્છા કરે છે.
ઉપર કહેલા સ્વરૂપવાળા પરિગ્રહ પ્રમાણમાં સંતોષનું મૂળ વિવેક છે, એ વાત દૃષ્ટાંતથી દેખાડે છે.
વિવેઃ ગુજળનિહિતો નિજો !
સતપાદિમુળ , પ્રાથતે નદિ તે વિના ” Hu વિવેક સદ્દગુણોની શ્રેણીનું કારણ છે, એમ જિનેશ્વરએ કહેલું છે, તે વિવેક વિના સંતેષાદિ ગુણ બીજે કોઈ સ્થળે પણ પ્રાપ્ત થતું નથી.” ૧
વિવેક પ્રગટ થવાથી સર્વ સદગુણ પિતાની મેળે આવી તે ભવ્ય પુરૂષના શરીરમાં ધનની જેમ આશ્રય કરે છે, તેને માટે કહ્યું છે કે,
“ગ્રામ વિવા, ગુરુ સf શમનાઃ |
મેવાશ્રયદિ, મામાનું અથા ધન” | ૨ |
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
