________________
૨૧૫
તિષિનાં વિમાનને આકાર
ज्योतिश्चक्रे चरन्त्यस्मिन् , ज्योतिष्काः पञ्चधा सुराः । विमानैः स्वैश्चन्द्रसूर्यग्रहनक्षत्रतारकाः ॥ ३१ ॥ पश्चानामप्यथैतेषां, विमानान्यनुकुर्वते । संस्थानेन कपित्थस्य, फलमुत्तानमर्द्धितम् ॥ ३२ ॥ ननु ज्योतिर्विमानानि, कपित्था कृतीनि चेत् । सूर्यचन्द्रविमानानां, स्थूलानामपि तादृशाम् ॥ ३३ ॥ बाढमस्तु दूरतया, मस्तकोपरिवर्तिनाम् ।। वर्तुलत्वप्रतिभासोऽधोवर्तिपु जनेष्वयम् ॥ ३४ ॥ यत्कपित्थफलार्द्धस्याप्यूद्ध दूरं कृतस्थितेः । परभागादर्शनतो, वलत्वमवेक्ष्यते ॥ ३५ ॥ किन्तूदयास्तसमये, तिर्यक् चक्रमणे कथम् । न तथा तानि दृश्यन्ते, तिर्यक्षेत्रस्थितान्यपि ? ॥ ३६ ॥ अत्रोच्यतेसामस्त्येन कपित्थाईफलाकाराण्यमूनि न ।
किन्त्वमीषां विमानानां, पीठानि तादृशान्यथ ।। ३७ ॥ આ જ્યોતિષ ચક્રમાં ચન્દ્ર, સૂર્ય, ગ્રહ, નક્ષત્ર અને તારા–આ પાંચ પ્રકારનાં તિષ્ક દેવતાઓ પોત-પોતાના વિમાનમાં ફરે છે. ૩૧.
આ પાંચ પ્રકારના જ્યોતિષ્કના વિમાનો ઉર્વ મુખી કઠાના અર્ધ ફલના આકારવાળા હોય છે. ૩૨.
શકાદ-તિષ્કના વિમાને અર્ધકઠાની આકૃતિવાળા છે–તેમ કહે છે, તેમાં જેમ કપિત્થનું અર્ધફળ ઉચે-દૂર રાખવામાં આવે, તે ઉપરનો ભાગ ન દેખવાથી અધવર્તી લોકોને ગોળાકારે દેખાય, તેમ અતિ સ્થૂલ પણ સૂર્ય-ચંદ્રના વિમાને જ્યારે મસ્તકના ઉપરના ભાગે આવે, ત્યારે દૂર અને અર્ધવર્તી લેકેને ગોળાકાર દેખાય તે બરાબર છે. પરંતુ ઉદય અને અસ્ત સમયે તે તેનું સંક્રમણ તળું થતું હોય છે. તે ત્યારે કેમ ગોળાકાર-વર્તુલાકૃતિ દેખાય છે ? ૩૩–૩૬.
સમાધાન –આ સૂર્ય-ચન્દ્રના વિમાને સંપૂર્ણતયા અર્ધ–કપિથ ફલાકારે છે તેવું નથી. પરંતુ આ વિમાનની પીઠ તે આકારે રહેલી છે. આ પીઠ ઉપર રહેલા જે પ્રાસાદ (દેવ વિમાનો) છે, તે એ રીતે રહેલા છે કે જેના કારણે ભૂમિ ઉપરથી
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
