________________
क्षेत्रलोक ] चन्द्रमास । उत्तरायण-दक्षिणायन ।
(४७१) किंच विधोरेकैकमयनमहोरात्रास्त्रयोदश ।
चतुश्चत्वारिंशदहोरात्रांशाः सप्तषष्टिजाः॥ ४५८ ॥ द्वाभ्यां चन्द्रायणाभ्यां स्यात् भमासः सप्तविंशतिः ।
अहोरात्राः सप्तषष्टिभागाः तत्रैकविंशतिः ॥ ४५९ ॥ अत्रोपपत्तिस्त्वेवम् ।
सर्वोडूनां चन्द्रभोगो वक्ष्यमाणः समुच्चितः । मुहूत्तीनां शतान्यष्टकोनविंशान्यथो लवाः॥ ४६० ॥ स्युः सप्तविंशतिः सप्तषष्टिजास्त्रिंशता ततः। मुहूर्तांके हृते लब्धाहोरात्रसप्तविंशतिः ॥ ४६१ ॥ मुहर्ता नव शिष्यन्ते भागाश्च सप्तविंशतिः। मुहूर्ताः सप्तषष्टिघ्नाः कार्याः कर्तुं सवर्णनम् ॥ ४६२ ॥ षट्शती व्युत्तरा स्यात् सा सप्तविंशतिभागयुक् । बभूव षट्शती त्रिंशा भागोऽस्यास्त्रिंशता पुनः ॥ ४६३ ॥ सप्तषष्टिभवा भागा लभ्यन्ते एकविंशतिः।। यथोक्तोऽयं भमासोऽस्यार्धाधु याम्योत्तरायणे ॥ ४६४ ॥
चन्द्रोत्तरायणारम्भो युगादिसमये भवेत् । प्रागुत्तरायणं पश्चाद्याम्यायनमिति क्रमः ॥ ४६५॥
૧૩ 8 અહોરાત્રનું એક ચંદ્રાયણ થાય, અને બે ચંદ્રાયણનો એક નક્ષત્રમાસ થાય. એટલે એક નક્ષત્રમાસના ૨૭ 8 અહોરાત્ર થાય. ૪૫૮-૪૫૯.
એની સમજુતિ આ પ્રમાણે –
સર્વ નક્ષત્રને ચંદ્ર સાથે ભગવટે એકત્ર કરીએ તો ૮૧૯ ૭ મુહૂર્તન થાય. આ રકમને ત્રીશે ભાંગીએ તે ૨૭ છે અહોરાત્ર આવી રહે. એનો એક ચંદ્રમાસ થયો, અને मेथी समर्थ मागर्नु यदनु ६क्षिणायन ने उत्तरायण थयु. ४६०-४६४.
યુગના આદિ સમયે ચંદ્રના ઉત્તરાયણને આરંભ થાય છે અને તેથી પહેલું ઉત્તરાયણ અને પછી દક્ષિણાયન-એમ અનુક્રમ છે- અને તેનાથી જ તિચક્રની ગતિના એક મૂળ
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
