Bharatiya Asmita Part 2

SR No.: 005145
Original Sutra Author: N/A
Author: Nandlal B Devluk
Publisher: Yogesh Advertising Service Bhavnagar
Publication Year: 1976
Total Pages: 1042
Language: Gujarati
Classification: Book_Gujarati
File Size: 48 MB

Page 169

૧૬૪
એશિયાની ભૂમિકા સાથે ભારતીય અસ્મિતા ભાગ-૨
તેનું ફેન્ચ ભાષાંતર બહાર પડયું જેના પરથી instractive એ ભારતીય વાત. - સાહિત્યના કીતિકળશ સમાન છે જેને and entertaining taples of pilay an indlan સમયના વાયરાહજુ સુધી ઝાંખે પાડી શક્યા નથી. philospher નાનું અંગ્રજી રૂપાંતર બહાર પડયું તે વાચક ને એટલું બધું પ્રિય થઈ પડ્યું કે ઈ.સ. ૧૭૭૫ની આસપાસ
હિતપ્રદેશઃ તેની પાંચ આવૃત્તિઓ થઈ.
પંચતંત્રની જ એક પ્રાચીન પાઠ પરંપરા રજૂ કરતે ભાષાંતરની આ સંક્ષિપ્ત કથા પરથી પંચતંત્રની સાવ. ગ્રંથ હિતેાપદેશ પાતાની વિશિષ્ટતાને લઈને પંચતંત્ર કરતાં ત્રિક કપ્રિયતાનો ખ્યાલ આવે છે.
ઘણી રીતે જુદો તરી આવે છે. હિતેપદેશને રચનાકાર નારા
યણ પિતાના આશ્રયદાતા તરીકે માંડલિક ધવલચંદ્રનું નામ આપે શ્રી એ. એ. મેકડોનલ સાચું જ કહે છેઃ Prorably છે. તેમ છતાં એ નારાયણ પંડિત કર્યું હતું, કયાં હતા no pook except the Bible has been transloec વગેરે પ્રશ્નોના સંતોષકારક ઉત્તર મળી શકતા નથી. હિતોપદેશને into so many languages, eertaidly not a secular રચનાકાર ઈ. સ. આસપાસ માનવામાં આવે છે. ગ્રંથકર્તાએ book' ખરેખર ભારતીય લેકવાર્તાઓના પૂર્વમાંથી પશ્ચિમ- પિતાની રચનામાં પંચતત્ર સિવાયના અન્ય સાધનને પણ માંના સ્થળાંતરની કથા એમાંની કેટલીક પરિકથાઓથી પણ વધારે ઉપયોગ કર્યો છે. આશ્ચર્યકારક છે.
હિતોપદેશમાં પંચતંત્રની માફક પાંચ નહિ પરંતુ ચાર અર્વાચીન સમયમાં મૂળ પંચતંત્રનો અભ્યાસ કરી તેના વિભાગો છે. જેમનાં નામ મિત્રલાભ, સુહભેદ, વિગ્રહ અને ભાષાંતરે, રૂપાંતરો, સંવાદને આપનાર વિદ્વાનમાં જર્મન સંધિ છે, પંચતંત્રના બીજા તંત્ર મિત્રલાભને અહીં પ્રથમ પંડિતથી ડોરબેફી (Theodr benley)નું “Das pan- સ્થાન આપવામાં આવ્યું છે. પ્રથમ બે તંત્રના મુખ્ય કથાઓ chatantra ” ( 1859 ) જોહનીસ હર્ટલ ( Johannes પણ પંચતંત્ર પ્રમાણે જ છે. પરંતુ બાકીના બે વિભાગો “સંધિ” hert નું pas sidiche banehatantra " ( 1906 ) અને 'વિરહ'ની રચનામાં નારાયણે પિતાની આગવી સૂઝ તથા આ જ લે ખ ક ના Harvard orien a e દાખવી છે. જો કે નારાતણને “વિગ્રહ અને સંધિ એ નામો series vol xl (1901) અને wis ( 115 ); કે કલીન પણ પંચતંત્રના “કાકલૂંકીય” તંત્ર પરથી ભૂઝયાં હશે તે એગટન સંપાદિત પુનર્ધાટિત પંચતંત્ર (r.nehatantra સ્પષ્ટ છે. “કાકેલ્કીય’ની કાગડાના રાજા મેઘવણ અને ધૂવડેના reeonrtrueted (524) વિશેષ ઉલ્લેખનીય ગણી શકાય. રાજા અરિમર્દન વચ્ચેના વિગ્રહની કક્ષાની જગ્યાએ નારાયણે ઉપરાંત ઈ. સ. ૧૯૨૪માં સ્ટેનલી રાઈસે (Stanley Ri- તેને જ મળતી કથા “વિગ્રહ’ નામના ત્રીજા વિભાગની મુખ્ય ce) પંચતંત્રને મુક્તાનુવાદ કર્યો છે. તેણે કેટલીક કથાઓ કથા રૂપે આપેલી છે અને તેજ કથાને “સંધિ' નામના ચોથા ટૂંકાવી પણ છે અને પરીકથાઓના ક્રમમાં પણ ફેરફાર કરલે પણ ચાલુ રાખીને વિગ્રહ ઉપરાંત સધિનું પણ નિરૂપણ છે. છેલ્લે ઈ. સ. ૧૯૨૫માં અમેરિકામાં પ્રસિદ્ધ થયેલે આર્થર કરેલું છે. ડબલ્યુરાઈડર (ArtOur us roder)ના અનુવાદને ઉલ્લેખ પણ જરૂરી ગણાય. આ ગ્રંથ સરને પ્રવાહી અને અત્યંત હિતેપદેશના ત્રીજા અને ચોથા વિભાગ વિગ્રહ’ અને રોચક અંગ્રેજી ભાષામાં લખાયેલ હોઈ તે અંગ્રેજી વાચકોને ‘સંધિ’માં મુખ્યકથા તર કે કપૂ રઢિપના રાજા હિરણ્યગર્ભ પ્રિય ગ્રંથ બન્યું છે. ડે રાઈડરે ગદ્યનું ભાષાંતર ગદ્યમાં અને હંસ અને વિશ્વ ગરિના રાજા ચિત્રવર્ણ મયૂર વચ્ચેના વિગ્રહ પદ્યનું ભાધાંતર પદ્યમાં કર્યું છે.
અને પછી સંધિની વાર્તા આવે છે. પંચતંત્રમાં જેમ કાગડાને અગાઉ કહ્યા પ્રમાણે ઈ. સ. ની અઢારમી સદી સુધી વૃદ્ધ મંત્રી રિજીવી કાગડાના શત્રુ ધૂવડ અરિમર્દનને દુર્ગ પંચતંત્રને ફેલાવે મૂળ સંસ્કૃત પરથી નહિ પરંતુ તેના કપટથી બાળી નાખે છે તેમ અહી પણ પેતાના પરિવાર અરબી - કારસી અાવાદ પરથી થયેલા અને અસલ પંચતંત્રના સહિત મૈધવણું નામ કાગડો હિરણ્યગર્ભ ના દરબારમાં આવે છે અભ્યાસપૂર્ણ અનુવાદની શરૂઆત ૧૯મી સદીના પ્રારંભથી અને તેને વિશ્વાસમાં લઈ આશ્ચર્ય પમાડી તેને જ દુર્ગ બાળી થયેલી. તેમ છતાં વિદ્વાનોનું એવું મંતવ્ય છે કે પંચતંત્રના નાખે છે. વાસ્તવમાં તે વિધ્યગિરિના રાજા ચિત્રવર્ણ યૂરનો તિબેટ, મલાયા, જાવા અને બાલિની ભાષાઓમાં થયેલા અનુ. જાસૂસ હતે. હિતોપદેશને મેઘવર્ણ કાગડે આપણને અહીં વાદો અરબી દ્વારા નહિ પર તુ એકાઢ ભારતીય પાઠ પરંપરા પંચતંત્રના મેઘવર્ણની યાદ આપે છે. આમ હિતોપદેશના ત્રીજા પરથી સીધા આવેલા છે.
in વિભાગની કથાને પંચતંત્રના ‘કાકલૂકીય તંત્રની કથા સાથે આમ હજારો વર્ષો સુધી જગતભરના હજારો વિદ્વાને પરોક્ષ સંબંધ છે. પરંતુ ચોથા વિભાગ “સંધિની કથા તદ્દન અને કેને સતત આકર્ષણ રૂપ બની રહેલા આ ગ્રંથની મહા- નવી છે અને તે ત્રીજા વિભાગની કથાને જ તાર્કિક વિસ્તાર નતા તેના આ દિગ્વિજય પરથી સહેજે આવી શકે છે પંચતંત્ર છે. પંચતંત્રના ચોથા તંત્ર “લબ્ધપ્રણાશ”ને હિતેપદેશમાં સ્થાન
Jain Education Intemational