Page Text
________________
મૃતિગ્રંથ
પ્રબંધચિંતામણી” ને એક દુહો જુઓ–
એહુ જમ્મુ નગોંગિ યઉ ભડસિરિ ખગુ ન ભથ્થુ તિકખા તુરિય ન વાહિયા ગરિ ગલિ ન લગુ;
લગભગ સમાન રહી. ડો. તેસિતારીએ એને માટે જ “જૂની પશ્ચિમી રાજસ્થાની’ એવું વિવાદાસ્પદ અને હકીકત દોષવાળું નામાભિધાન કર્યું છે. ઉચિત રીતે જ શ્રી ઉમાશંકર જોશીએ એને મારુ-ગુર્જર તરીકે ઓળખાવી છે.
[ (જે) ભડ યોદ્ધોના માથા પર ખગ ન ભાંગ્યું, તીખા ઘોડા આ સમયની ભાષા વિશે ચર્ચા કરતાં શ્રી ગોવર્ધનરામ ત્રિપાપલાણ્યા નહિ, અને ગોરી ગળે આલિંગી નહીં, એનો જન્મ તે
ઠીએ કહ્યું છે: “ઈ. સ. ના દશમાં શતકમાં હિંદી ભાષા ઉતાર
હિંદુસ્તાનમાં જન્મી, તે કાળે ગર્ભરૂપે સ્ફરવા પામેલી ગુજરાતી નકામે જ ગયે.]
ભાષાના અસ્પિપિંજરમાં ચાર પાંચ વર્ષોની ગર્ભસ્થિતિએ “મુંજરાજ પ્રબંધ માંથી
પરિપાકદશા આણી, સંસ્કૃત સાહિત્યનો લેપ થતાં ગુજરાતી ભાષામાં
સાહિત્યજીવન ફુરવા લાગ્યું હોય એમ સમજાય છે.” ૧ વિદ્વાન મુજ ભણઈ મુણાલવઈ જુવ્વાણુ ગયઉં ન ઝૂરિ;
સંશોધક શ્રી કે. હ. ધ્રુવે ગુજરાતી ભાષાના વિકાસક્રમને નીચે
મુજબના ત્રણ સમયવિભાગમાં વહે છે: “.....ઈસવી સનના જઈ સકકર સયખંડ થિય તેઈસ મીટ્ટી ચૂરિ;
દશમા અગિયારમા રાતકથી ચૌદમા શતક સુધીને પહેલે યુગ, [મું જ કહે છેઃ હે મૃણાલવતી, ગયેલા જોબનને રડો નહિ, સાકરના
પંદરમા શતકથી સત્તરમા શતક સુધીનો બીજો અને પછીનાં શત
કોનો ત્રીજો પહેલા યુગની ભાષાને પન્નશ કે પ્રાચીન ગુજરાતી સો સો ટુકડા થઈ જાય તો યે એ ચુર મીઠો જ હોય છે.]
નામ આપવું ઘટે છે બીજા યુગની ગુજરાતી જે હાલમાં જૂની પાણીદાર મોતી જેવા આ દુહાઓમાં જે સરળતા અને
ગુજરાતીના નામથી ઓળખાય છે, તેને મધ્યકાલીન ગુજરાતી કહેવી
યોગ્ય છે. ત્રીજા યુગની ગુજરાતીને અર્વાચીન ગુજરાતી સંજ્ઞા આપલાધવ સાથે મીઠાશ, સામર્થ્ય, રસાયતા અને મર્મવેધકતા
વામાં મતભેદ હોય જ નહિ.” ૨ હોય છે. તે આ દુહા સાહિત્ન આપણી મૂલ્યવાન સાહિત્ય સંપત્તિ ઠરાવે છે. ૧ ગુજરાતી ભાષી પ્રજા માટે એક સુસંકલિત વ્યાક- ગુજરાતી ભાષાના આ. વિકાસક્રમની શાસ્ત્રીય ચર્ચાઓ સમર્થ રણગ્રંથ રચીને હેમાચાર્યો જે ભાષા સેવા કરી તેનું, સાહિત્યરસિક ભાષાશાસ્ત્રી સદ્. નરસિંહરાવે અને વિદ્વાન સંશોધક શ્રી કે. કા. રાજવી સિદ્ધરાજે, પાટણ નગરીમાં ઉચિત સન્માન કર્યું, અને શાસ્ત્રીએ પણ વીગતે કરી
શાસ્ત્રીએ પણ વીગતે કરી છે. એમાં નરસિંહરાવે ભાષાની સમયપિતાનું નામ (સિદ્ધ -રાજ) સાર્થક કર્યું. એક કવિએ એ યાદ
રેખાઓ વિશે જે અભિપ્રાય ઉચ્ચાર્યો છે તે ધ્યાનમાં લેવો જોઈએ. કરતાં આ પ્રમાણે કહ્યું છે
આ સમયરેખાઓ દઢ મર્યાદાથી અકેલી નથી...... ભાષાના પ્રવા
હને વચમાં ભી તો બાંધીને ગોઠવાય નહિ, એમાં તો એક સ્વરૂપહેમ–પ્રદીપ પ્રગટાવી સરસ્વતી
માંથી અન્ય સ્વરૂપમાં સંક્રમણ... અણદીઠું થયે જાય છે. અને
તેથી કરીને એક સમયનાં સ્વરૂપો કવચિત્ અન્ય સમયમાં પણ સાર્થક કીધું નિજ નામનું સિદ્ધરાજે.'
કેટલેક કાળ થોભી રહેતાં, રઝળતાં નજરે પડે છે. ૩ પ્રજાકીય ચેતનાના સાહિત્યિક સ્તરે વિકસેલા આ અંકુરો છે. સોલંકીયુગના ગુજરાતની એ જાતિએ ભાષા અને સાહિત્યની
ગુજરાતી ભાષાનું શબ્દભંડોળ : દષ્ટિએ ( * સિદ્ધહેમ', “દયાશ્રય જેવી પ્રમાણમાં અતિઅ૮૫ આમ પાછે પગલે જોઈએ તો ગુજરાતી ભાષા આપભ્રંશ પ્રાકૃત છતાં ગુગરિમાએ શોભતી કૃતિઓ આપી ) જે નોંધપાત્ર વિકાસ અને સંસ્કૃત સાથે સંબંધ ધરાવતી ભાષા છે. તેના શબ્દભંડોળમાં દાખવ્યો તેથી જ એ “સુવર્ણયુગનાં સર્જન' તરીકે ઓળખાય છે. કમ, વચન, પુસ્તક જેવા તત્સમ શબ્દો છે; કામ, વેણ પોથી
જેવા તદ્ભવ શબ્દો છે, તે કરમ, ધરમ એવા અર્ધતત્સમ શબ્દો ગુજરાતી ભાષા વિશે વિદ્વાનોના મત :
પણ છે. આ ભાષાના મૂળ વતનીઓના ઢીંગલી, ઝડી, ચીંથરું
જેવા દેશી કે દેશ્ય કે દેરાજ નામે ઓળખાતા તળપદા શબ્દો તો આમ અપભ્રંશમાંથી ગુજરાતી ભાષાનો અવતાર થયો છેક ખરા જ. આ ઉપરાંત સમુદ્રકિનારા સાથે આ પ્રદેશ સંકળાયેલ પંદરમાં શતકમાં, તે સ્વતંત્ર સ્વરૂપે વિકસી ત્યાં સુધીના અપભ્રંશે- હોઈ દરિયા માગે નજીકના દેશે સાથે વ્યાપાર સંબંધ હોય, તેથી સરકાળમાં ચોરસેની અપભ્રંસમાંથી હિંદી, રાજસ્થાની અને ગુજ વ્યાપારને લગતા, વહાણવટાને લગતા આ શબ્દો પ્રદેશની ભાષામાં રાતી-પ્રાદેશિક લાક્ષણિકતાઓની છાંટ સાથે-મથુરાથી દ્વારકા સુધી
૧. પહેલી ગુજરાથી સાહિત્ય પરિષદનું પ્રમુખીય વ્યાખ્યાન. ૧. મધ્યકાલીન સાહિત્ય ; અ. મ. રાવળ.
૨. પરિષદ પ્રમુખનાં ભાપશે : બીજી વ્યાખ્યાન. ૨. પુરામાં ગુજરાત ; ઉમાશંકર જોશી.
૩. પરિષદ પ્રમુખનાં ભાષણ ; પૃ. ૧૬૨-૧૬ ૩.
Jain Education Intemational
For Private & Personal use only
www.jainelibrary.org
| SR No. | 005144 |
| Book Title | Bharatiya Asmita Part 1 |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Nandlal B Devluk |
| Publisher | Yogesh Advertising Service Bhavnagar |
| Publication Year | 1972 |
| Total Pages | 1228 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Book_Gujarati |
| File Size | 104 MB |