Page Text
________________
૬૩૮
ભારતીય અર્જમતા
સુંદરતાને શું છોડ ! ભાલ કુંકુમ, કર કંકણ સારી
કન્યના સજ્યા તેજ શણગાર આર્ય સુંદરી નથી અવનીમાં
તુજ રૂપગુહાની જેડ; (‘ચિત્રદર્શને ')
૨ પાસિ કuિ ચઉરંસિયં સેવા-પ-પુણિય
સેયિં ચ ગેપિપ સસિપભવહિયં મંઈ સુયં પિ એકલિયં સયણિનિવણિય સેશ્વરનિં બેસેઈ સમાણ-સવણિય (સેજે સુતેલી મુજને મુકીને અકેલી ને દોહ્યલી, પાસ લે તો પાટી, ખડી ચંદ્ર સમાન ઉજળી ગ્રહ, અને ગેખતે આખી રાત સમાન સવર્ણ-સમાન સવર્ણ )
સોલંકીયુગના આ સમયમાં પ્રજાકીય સ્થિરતા તે જમી જ હતી. પ્રજા તરીકેની તેની આગવી અસ્મિતા પણ પ્રગટવા માંડી હતી. સોલંકીયુગના ગુજરાતની એ જા૫તિએ ભાષા અને સાહિત્યની દૃષ્ટિએ નોંધપાત્ર વિકાસ દાખવ્યો, આથી જ એ સમયના સર્જ. નને “સુવણયુગનાં સર્જન” તરીકે ઓળખાવવામાં આવે છે. અગિયારમા સૈકામાં થઈ ગયેલા વિદાન આચાર્ય કલિકાલસર્વજ્ઞ શ્રી હેમચંદ્રસૂરિએ પોતાના બહુખ્યાત “સિદ્ધહેમ' પ્રાકૃત વ્યાકરણમાં, છેલે અપભ્રંશનું વ્યાકરણ સમજાવવા ઉદાહરણરૂપ કેટલાક દુહાઓ આપ્યા છે આ દુહાઓમાં તે સમયની પ્રજાના સામાજિક અને સાંસ્કૃતિક જીવનનું યથાર્થ પ્રતિબિંબ પડે છે. સાથે સાથે તેનું ભાષાશાસ્ત્રીય મહત્ત્વ પણ છે. આમ હેમચંદ્રાચાર્યું ગુજરાતી ભાષા અને સાહિત્યની ઉત્કૃષ્ટ સેવા કરી છે. પં. બેચરદાસ દોશી હેમાચાર્યની સારસ્વતસેવાને અંજલિ આપતાં કહે છે : હેમચંદ્રાચાર્યને વ્યાકરણની દૃષ્ટિએ ગુજરાતના પાણિનિ સમજુ છું અને સાહિત્યિક કાવ્યની દૃષ્ટિએ ગુજરાતીના-ગુજરાતી સાહિત્યના–આદિમ વાલ્મીકી પણ તેઓ છે.”
ગુજરાતી ભાષાના એ ઉપઃકાળનું કેવું સાહિત્ય સંગ્રહાયું છે
[ અદ્યતન ગુજરાતી ભાષામાં અનુવાદ સાથેનું આ આખુંયે ' અવતરણું ગુજરાતી સાહિત્ય પરિષદના ૨૨ માં અધિવેશનના પ્રમુખ શ્રી રસિકલાલ પરીખના પ્રમુખીય વ્યાખ્યાનમાંથી લીધું છે.]
પુ જાએં કવણુ ગુણ અવગુણુ કવાણુ મુએણ, જા બપ્પીકી ભૂંહડી ચમ્પિજઈ આવરેણ”.
પ્રિય – સંગમિ કઉ નિષ્ફડી પિઅહ પરખ કેમ્પ મઈ બિપિ ગાવિ વિણસિઆ, નિષ્ફન એમ્પ ન તેવુ”
(જે બાપદાદાની ભૂમિ, અવરથી-દુરનનોથી દબાઈ હોય, તો એવા પુત્રો કે જે ભૂમિનું રક્ષણ ન કરી શકે, તેમના જ-ભ્યાથી શા લાભ અને એવા પુત્રોના મર્યાથી યે શું નુકશાન ?)
(પ્રિય પાત્રના સંગમાં નિદ્રા શી રીતે આવે છે અને પ્રિય વ્યકિતના વિયેગવળા તો નિદ્રાની આશા જ શી ? આમ, બે બાજુએ વિનાશ છે. આમેય નિદ્રા નથી આવતી, તેમેય નથી આવતી.)
હિઅઈ ખુડુકકઈ ગોરડી ગયણિ ઘુડુકકઈ મેહુ વાસારિતા પવાસુઅહ વિસમાં સંકડૂ એહુ;
ભાવપરિસ્થિતિનું માર્મિક આલેખન કરતી એક કડી જુઓ -
એકકહિ અખિહિં સાવાણુ અણુહિં ભાવ (હૈયામાં ગેરી ખળભળાટ મચાવે છે, ગગનમાં મેઘ ગર્જના કરે, માહઉ મહિઅલ – સત્યરિ ગંડ – લે સર
છે. વર્ષાઋતુમાં પ્રવાસીઓને આ વસમું સંકટ છે.) અંગહિં ગિડુ સહછિ – તિલવણિ માનસિરુ
હેલ્લા સામલા ધણ ચપ્પા–વની, તહેં મુદ્ધહે મુહ – પંકઈ આવાસિક સિસિરુ”
નાઈ સુવણાં–રેહ કસવદઈ દિણી. (તે મુગ્ધાની એક આંખમાં શ્રાવણે (ને) બીજીમાં ભાદરવાએ, ભયપથારીમાં માધે, કપોલ પ્રદેશ પર શરદે, અંગમાં શ્રીબે, સુખ (પ્રિયતમ શામળે (છે, જ્યારે) પ્રેયસી (છે) ચંપકવણું. જાણે કે શાતારૂપી તલના વનમાં માગશરે અને મુખ પંકજ પર શિશિરે
કસોટીના પથ્થર પર સુવર્ણની રેખા ન દોરી હાય!) વાસ કર્યો છે......).
પ્રબંધચિંતામણી ને એક દુહો જુઓ
ગુજરેશ્વર મૂળરાજથી ત્રિભુવનગંડ સિદ્ધરાજ સુધીના સોલંકી- - ઓને રાજયમલમાં આ અપભ્રંશ વપરાતી હોવાનું મનાય છે.
૧. પંડિત બેચરદાસ દોશી : “ગુજરાતી ભાષાની ઉત્પત્તિ'.
Jain Education Intemational
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
| SR No. | 005144 |
| Book Title | Bharatiya Asmita Part 1 |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Nandlal B Devluk |
| Publisher | Yogesh Advertising Service Bhavnagar |
| Publication Year | 1972 |
| Total Pages | 1228 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Book_Gujarati |
| File Size | 104 MB |