Bharatiya Asmita Part 1

SR No.: 005144
Original Sutra Author: N/A
Author: Nandlal B Devluk
Publisher: Yogesh Advertising Service Bhavnagar
Publication Year: 1972
Total Pages: 1228
Language: Gujarati
Classification: Book_Gujarati
File Size: 104 MB

Page 571

અર્ધમાગધીનું સાહિત્ય
nannnnnnnnnn
પ્રા. વાસુદેવ પાઠક
ગુરૂનું મૌન દ્વારા વ્યાખ્યાન થાય અને શિષ્યના સંશય છેદાઈ શ્યામાચાર્યો પણવણા-પ-૧માં અર્ધમાગધીને બેલનાર અને જાય, (કુરાસ્તુ મૌન થાસ્થાન', fai: HTછન રાયા: I) બ્રાહ્મીલિપિને અપનાવનારને ‘ભાષાય' કહ્યા છે. (માસાણા એ રીતની ગુરુ અને શિષ્યની પરિપકવ પરિસ્થિતિ સર્જાય ત્યાં તો અમારા દળ મારા માન્નતિ તથા કિ ન કથ “ ભાષાને શું વળગે ભૂર ” એવું કવિ વચન થયાÁ લેખાય. સંમિઢિી પત્તરા) બૃહકથા કોષ (૫૧–૧૯) માં પણ અહીં તે શ્રોતા અને વકતા, ઉભય, ભાષાઓથી પર એવા ક્ષેત્રમાં નવા વર્જી' એ શબ્દો દ્વારા તેના સ્વીકારનારને પહોંચી ગયાં છે. પરંતુ જન સાધારણ માટે તે અભિવ્યકિત ‘ભાવાર્ય' તરીકે જ સૂચવ્યા છે. કરવાની અને ઝીલવાની ઉત્તમ તક ભાષા જ પૂરી પાડે છે. જન માનસ તેથીય આગળ વધીને ભાષાને જ કેન્દ્રમાં રાખે છે. અને
આવી ઉત્કૃષ્ટ હોવા છતાં આ ભાષા સમાજના કેઈ વિશિષ્ટ “ મારૂં એટલું સારું ” એ ન્યાયે, પોતાની ભાષાજ દિવ્યત્વવાળી’
વર્ગ પૂરતી જ મર્યાદીત ન રહી, અને ન રખાઈ. આર્ય, અનાર્ય એમ સિદ્ધ કરવા યત્ન કરે છે. મહર્ષિ પાણિની ( અધ્યાયી
બાળક વૃધુ કે અભણ, સૌના પર અનુકંપાની આદર્શ ભાવનાથી ૨-૪-૮ માં ) વૈદિક સંસ્કૃતને આ ભાષા કે ઋધિઓની ભાષા
જ બુધ્ધ ભગવાને જેમ લેકભાષા એવી માગધીને અપનાવી તે જ કહે છે. તેમ આચાર્ય હેમચંદ્ર ( પ્રાકૃત વ્યાકરણ ૧ - ૩ માં
રીતે સમદશ હિતમાં મહાવીર સ્વામીએ પણ ભાષાના સરળતમ સf fહ... ! ) અધ માગધીને આભાષા તરીકે સૂચવે છે.
અને સર્વજન સુલભ એવા અર્ધમાગધી-સ્વરૂપને અપનાવીને તેમાંજ ત્રિવિક્રમ આ જ ભાષાને (પ્રાકૃત શબ્દાનું શાસનમાં) આર્ષભાષા
ઉપદેશ આપ્યો. પરિણામે, જે ન આગમની ભાષા ” ધ મારી તરીકે સૂચવીને તેને પરંપરાગત અને સ્વતંત્ર દર્શાવે છે, તે વાતું
કે મારિસ વાઘ અથવા અર્થ માથી જ બની રહી. ધમ પ્રેરક હવત્ત ત્રવાડ્યા ), અને અર્ધમાગધી બીજી કઈ ભાષાની વિકૃતિ ૩૫
ઉપદેશ માટેનું એ સરળ માધ્યમ બની. નથી, પણ મૂળભાયા છે. એમ માને છે. વાલ્મટે (અલંકાર તિલક
વસ્તુતતુ, અર્ધમાગધી, પ્રાકૃતભાષા ગણુમાંજ સમાવિષ્ટ છે. ૧–૧ માં) 'અમે તે વાણીને પ્રણામ કરીએ છીએ કે જે સવની જેમ મૂળ ભારતી ભાષામાંથી વૈદિકભાષા ઉતરી આવી. તેમ પ્રાથમિક અર્ધમાગધી છે. બધી ભાષાઓમાં પિતાનું પરિણામ પ્રવતોવે છે, પ્રાકત પણ ઉતરી આવી તેમાંથી હું તાયિક પ્રાકૃતના પ્રથમ અને સર્વથા પૂર્ણ છે, અને સઘળું સમજાવે છે. ( સાય
બીજો તબકકો થયો. અને તેમાં અર્ધમાગધી દ્રષ્ટિ ગોચર सर्व भाषा परिणामिजीम् । सार्थी यां सर्वतो याच सार्वशी
થાય છે. આ અર્ધમાગધી પણ સૂની અને શુધ એમ બે પ્રકાર ની gf #È 1 ) એમ કહીને અર્ધમાગધીનું ઉત્કૃષ્ટવ નિર્દેશ છે.
મળે છે. ધ્વનિ તત્વની અપેક્ષાએ, અર્ધમાગધી ને, પાલી પછીની રૂદ્રના કાચાલંકાર પર ટીકા લખનાર નમિ સાધુ અર્ધમાગધીને
માનવામાં આવે છે. ચતાં, શબ્દાવલિ વાક્યરચના અને રૌલીની નાપા 3પરીત, દેવભાષા પણ કરે છે. શ્રી વય વચ્ચે દષ્ટિએ, પ્રાચીનતમ જૈન મુની આ ભાષા, પાલીથી તદ્ન નિકટ સેવાનું કાદવમાન વાની ૨-૧૨ ) વિવાહ પત્તિમાં દેવા ની છે. પાલીની જેમજ સંસ્કૃતને પણ અર્ધમાગધી પર સારા એવા આ ભાષામાં બોલે છે. (હવામાં પ્રથમા 1િ માસીદ મીર ત | પ્રભાવ રહ્યો છે. પૂર્વમાં બોલાતી પ્રાકૃત ભાષા પણ બે સ્વરૂપે ૫-૪-૧૯1 ) એ ઉલ્લેખ છે વ્યાખ્યા પ્રાપ્તિના પાંચમો મળે છેબિહાર (મગધ પ્રદેશ) માં ખેલાતી હાઈને માગધી અને શતકના ચોથા ઉદ્દેશમાં પણ દેવો અર્ધમાગધી બેલતા હતા એમ
બનારસની આસપાસ પ્રજાતી અર્ધમાગધી એ આ બે ભેદ છે નિદેશ છે ભાસના કણ ભારમાં ઈન્દ્ર પણ અર્ધમાગધી ભાષામાં જ શા છે એમાંથી જ મળી અને બંગાળ-બિહારની જદી જદી બોલે છે. એમ પણ મનાય છે કે, દેવો દ્વારા બોલાતી સઘળી આધુનિક ભાષાઓ કોતરી આવી છે. ભાષાઓમાં અર્ધમાગધીનું સ્થાન વિશેષ છે. આમ છતાં, તેના બોલવાથી પુણ્યની પ્રાપ્તિ કે જીવનની શુદ્ધિ થાય એમ મનાયું આ તિહાસિક ક્રમમાં જોઈએ તે વૈદિક પ્રાકૃતનું સાહિત્યિક નથી. ભગવાન મહાવીરે તે સ્પષ્ટ કર્યું છે કે, ભાયાતો વ્યવહારનું રવરૂપ બનતાં તે સંસ્કૃત કહેવાઈ એ જ પ્રાકૃતભાષા અપભ્રંશ સાધન માત્ર છે. તેને પાપ કે પુય સાથે કોઈ જ સંબંધ નથી. તરીકે અને પછી દેશી ભાષાઓમાં પરિણમી. આમ આ ભાષા વળી વૈદિકે અને જે ની જેમજ ઈસાઈ લેકે હિ બુભાપાને, સદે વ જનસમાજની સાથે જ રહી છે. મુનિલ અરબી ભાષાને, અને અન્ય સંપ્રદાયવાળા પિતાના શાસ્ત્રની ભાષાને જ દેવભાષા કહે છે. આમ થવામાં પિતાના શાસ્ત્ર પરના
ભાપા વિકાસના ક્રમમાં આ રીતે, અર્ધમાગધી ત્રીજી તેમના મમત્તનું જ નિબિંબ છે. આ બધું છતાં, જેનેએ આવે છે. પ્રાચીન સમયમાં આ પ્રાકૃત ભાષાજ વિશેષ પ્રસિદ્ધ અર્ધમાગધી ભાષાને, ઋસિદશ તીર્થકર અને દેવોએ પ્રયોજેલી હતી. લોક સમુહોની આ વ્યાપક ભાષાથી જુદી પાડવાના ઈરાભાષા તરીકે અપનાવી છે. એ વાતને સવીકાર કરવો જ રહ્યો. દાથીજ સંસ્કૃત એવો પ્રોગ થયે છે, આચાર્ય દ ડી કાબાદમાં
Jain Education Intemational