________________
૭૦
અભિનવ લધુ પ્રક્રિયા
હતી બાકીના શબ્દોમાં અપ્રાપ્તિ હતી. તે બનેમાં વિકપે પ્રાપ્તિ આ સૂત્રથી થાય છે. * અનુવૃત્તિ :- સત બાર સ્થાવ વસૂખ્યામ ૧/૪/૧ થી રાતઃ (૨) કમ્ રૂઃ ૧/૪/૯ - ર વિશેષ :- માહિના અર્થો નેમ-અધું, કર્ધા–અડધું, પ્રથમ-પહેલું વરમ-છેલું, –થોડું, તિથ-કેટલું, તયપ્રત્યય જેમકે કિતબેઅવયવવાળું કય પ્રત્યય 0 zય–ત્રણ અવયવવાળું 0 નેમ શબ્દમાં પ્રથમ બ.વ.માં આ સૂત્ર લાગશે બાકીના રૂપે સર્વે મુજબ થશે. 0 વર્ષ થી તિવય માં પ્રથમાં બે વ માં આ સૂત્ર લાગશે બાકીનાં રૂપ ટેવ મુજબ થશે. 0 નામ (સંજ્ઞા) હેાયત આ સૂત્ર ન લાગે જેમકે કેઈનું નામ વર્ષ છે તે અઢ+=== 0 નેમાદ્રિનાં કહ્યું તેથી સમાસમાં રહેલા પ્રયને મા: - વિકલ્પે ડું ન થયે 0 સ્વાર્થિક પ્રત્યયમાં પણ વિકલ્પન થાય જેમકે :મર્ધા: અહીં સ્વાર્થે પ્રત્યય છે 0 ? સમય શબ્દ વદ્ પ્રત્યયાન્ત છે છતાં આ સૂત્ર કેમ ન લાગે.
સર્વાઢિમાં ગ્રહણ કરેધ ૩મા શબ્દ પ્રય હિત અave છે માટે વિકલ્પ ન થાય. 0 અન્ય ઉદાહરણ :-- प्रथम+जसप्रथमे पक्षे प्रथमाः घरम+जसू-चरमे-पक्षे चरमाः अल्प+जसू अल्पे-पक्षे अल्पा: कतिपय+जसू कतिपये-पक्षे कतिपथाः
* અનુવૃત્તિ :-(૧) સાતમઃ નમૂખ્યામ ૧/૪/૧ થી ત: (૨) સર્વા: મૌર્માત ૧/૪/૭ થી સર્વાસઃ () નસ છું૧/૪/૯
જ વિશેષ :- દ્વન્દ સમાસ - વાર્થે દ્રઃ સદોકત સરખે સરખા બે કે વધારે નામ ૨ કાર યુક્ત કરવાથી દ્વન્દ્ર *સમાસ થાય છે. જેમકે :0 ६ि१. रामश्च लक्ष्मणश्च रामलक्ष्मणौ 0 બ.વ. ૨ મધ્ય 8મળ% મરતશ્ચતઃ=રામર્ઝામર11: 0 જાતી સીતા ૨ રામ=ણીતારામ 0 2 સર્વાઢિ: ૧/૪/ર સૂત્ર દ્વન્દ સમાસમાં સર્વાદિન નિષેધ કરે છે. તેનું આ બાધક સૂત્ર છે. તથા નસ 3: ૧/૪૯ ને પણ વિકપે બાધક છે. 0 તસવધિ વિ તન થી પિરવતર વતમાઃ એ પ્રયોગ માં ન નો રૂ ન થાય કેમ કે પ્રિયતર સર્વાદિ નથી, -પણ પરમાવતરનું પરમાતર—તમા :- પરમવતરવાતમે એવા બે રૂ૫ વિકલ્પ થઈ શકશે 0 તત્ :- +તર્ વિક્રૂડતર (વત્તમિન્યાહૂ ૭/૩/૫૩) 0 તત્ :- +ગત મૂ ક્રિ+રત (વદુનાં પ્રશ્ન તમઘવા ૭/૩/૫૪).
[૧૧] (૨૨) ન સર્વારિ ૧/૪/૧૨ * વૃત્તિ – ૧ વરિઃ રાવ વિન થાત્ | पूर्वापराय । कतरकतमानाम् - ક વૃત્વથ : દ્વન્દ સમાસમાં સર્વાદિ (ગ) સર્વાદિ ગણાતો નથી. સર્વાદિ શબ્દને ઉદ્દેશીને થતું કાય” દ્વન્દ સમાસમાં થતું નથી.] પૂરાણ -ચતુર્થી એ.વ. અહી સર્વાદિથી મૈ પ્રત્યય થાય નહીં. ષષ્ઠી બ.વ. – તરત તેવાં શતા તમાનામ્ અહીં પણ સર્વાદિથી વાતા– તમેઘાણૂ થઈ શકે નહીં.
શિ૧૮]
(ર) જે તા ૧૪/૧૧ * વૃત્તિ — જ સમા વિના ગત રૂ . ચાત્ ! પૂર્વારે, પૂર્વાવ:
1 વૃજ્યર્થ – સમાસમાં સઉદિના કર્ ને વિકલપે થાય છે. દા.ત. પૂર્વ કચ=પૂર્વાપર : પૂર્વ અને પાર વિક૯પ-પૂર્વાપર+=પૂર્વાપરે ( નો વિકઢપે થતા બે રૂપો થયા).
* સમાસમાં દરેક પદ સરખું મહત્વનું અને સ્વતંત્ર છે. પદોની સંખ્યા પરથી સમાસનું વચન નક્કી થાય છે. છેલલ પદની જાતિ આખા સમાસની જાતિ બને છે. સંસ્કૃત વ્યા ધો. ૮ પૃ ૫૧
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org