Page Text
________________
સર્વ સંગ્રહગ્રંથ
૬ ૩૩
ડો. વિચાર
ઓળખવામાં આવતું હતું અને માં શ્રત રવિને મહત્વનું કાભગમ અને પ્રજ્ઞાપના
ઉતરી આવ્યાં આવતું હતું. આના ઉપર લકત તરીકે
વનસ્પતિ વિજ્ઞાન વિગેરે
ભગવાન મહાવીર ગણાય છે અને શબ્દરૂપ શાસ્ત્રના કર્તા ઉલ્લેખ મળે છે. જ્ઞાતાધર્મ કથામાં નિગ્રંથ પ્રવચનની ઉદ્દગણધર મનાય છે. મહાવીર સ્વામીએ પોતે જ જણાવ્યું બેધક અનેક ભાવપૂર્ણ કથાઓ, ઉપમાઓ અને દૃષ્ટાંતોનો છે કે મારા અને મારા પૂર્વવતી પાર્શ્વનાથ ભગવાનના સંગ્રહ છે. તેમાં મહાવીર સ્વામીની સરલ ઉપદેશ પદ્ધતિને ઉપદેશમાં કોઈ જ ભેદ નથી અને બાહ્યાચારમાં ભેદ હવા પરિચય થાય છે. જ્યારે આચારાંગા, સૂત્રકતાંગ, ઉત્તરાધ્યયન છતાં પણ મારે ઉપદેશ એજ પાર્શ્વનાથનો ઉપદેશ છે. અને દસવૈકાલિકમાંથી જૈનમુનિએના કઠોર સંયમ પાલનનો જૈન પરંપરા પિતાના ધર્મશાસ્ત્રને આગમના નામે
: પરિચય થાય છે. ઓળખે છે. પ્રાચીન સમયમાં તેને મૃત અથવા સમ્યફશ્રત તરીકે ડો. વિન્ટરનિજે આ પ્રકારના સાહિત્યને પ્રવેણુકાવ્ય ઓળખવામાં આવતું હતું. આના ઉપરથી શ્રત કેવલી શબ્દ નામ આપ્યું છે. આવું સાહિત્ય મહાભારત તથા બુદ્ધના ઉતરી આવ્યો છે. સ્થવિરોની ગણનામાં શ્રુત રવિરોને મહત્ત્વનું ધમ્મપદ અને સુત્તનિયામાં પણ મળે છે. રાજપ્રશ્નીય સ્થાન મળ્યું છે. આચાર્ય ઉમાસ્વાતિએ શ્રતના પર્યાયનો જીવાભગમ અને પ્રજ્ઞાપના જેવા સૂત્રોમાં વાસ્તુશાસ્ત્ર, સંગ્રહ કર્યો છે. શ્રત આપ્તવચન, આગમ ઉપદેશ, ઐતિહય, સંગીત, નાટયકલાઓ, પ્રાણીવિજ્ઞાન, વનસ્પતિ વિજ્ઞાન વિગેરે આમ્નાય, પ્રવચન, જિનવચન વિગેરે પર્યાયોમાંથી આજે વિષયેનો પરિચય મળે છે. છેદસૂત્ર તો આગમ સાહિત્યનું આગમ નામે પ્રચલિત છે. સૌ પ્રથમ અનુગાર સૂત્રમાં પ્રાચીનતમ મહાશાસ્ત્ર ગણાય છે. તેમાં નિગ્રંથ શ્રમણોનેલોકોત્તર આગમોમાં દ્વાદશાંગ ગણિપિટકને સમાવેશ કરવામાં આહાર-વિહાર, ગમનાગમન, રોગચકિત્સા, વિદ્યામંત્ર, આવેલ હતું. ત્યારબાદ તેના ભેદ પાડવામાં આવ્યા અને સ્વાધ્યાય, ઉપસર્ગ, દુભિક્ષ મહામારી, તપઉપવાસ પ્રાયમહાવીર સ્વામીના ઉપદેશની સંકલના દ્વાદશાંગીમાં કરવામાં શ્ચિત વિગેરે વિષયેની વિપુલ માહિતી મળે છે. તેના આવી તેને ગણિપિટક નામ આપવામાં આવ્યું, કારણ કે અધ્યયનથી તત્કાલીન સમાજનું એક જીવંતચિત્ર ઉપસી તેમાં ગણિને માટે જ્ઞાનનો ભંડાર હતે.
આવે છે. ભાષાશાસ્ત્રની દષ્ટિએ પણ આગમ સાહિત્ય ગણધરો સિવાય પ્રત્યેક બુદ્ધ જે ઉપદેશ આપેલ તે અગત્યનું છે. ઉપદેશને તેઓ કેવલી થવાને લીધે આગમ સાહિત્યમાં આગમન સમય:– આગમને સમય નકકી કરવો સમાવવામાં કોઈ વિન ન હતું. તેથી આગમોની સંખ્યામાં
ઘણું મુશ્કેલ છે. તેને સમય નિર્ધારિત કરવા માટે તે ગ્રંથના અનેકગણો વધારો થઈ ગયે. તે ઉપદે સમ્યક્ દષ્ટિવાળા
વિષય, વર્ણન, શલી વિગેરેનો તુલનાત્મક અભ્યાસ કરવો હોવાથી તેને કોઈ વિરોધ થયો નહીં. મૂલાચારની ગાથામાં
આવશ્યક છે. આગમના સમયની બાબતમાં મતભેદ છે. આ વિશે ઉલેખ છે.
પશ્ચિમના વિદ્વાનો માને છે કે દેવર્ધિગણિએ આગમને सुत्तं गणधर कथिदं तहेव पत्तेय बुद्धकथिदं च । પુસ્તકારૂઢ કરીને તેને સંરક્ષણ આપ્યું, પરંતુ તેમણે તેની सुयकेवलिणा कथिदं अभिण्णा दसपुव्व कथिदं च ॥ રચના કરી છે તે કહી શકાય નહીં. કારણકે આગમ તે જે દશપૂવી જ્ઞાતા હોય તેઓ જ આગમ ગ્રંથમાં પ્રવેશી પ્રાચીન છે. તેને વ્યવસ્થિત કરવાનું માન દેવર્ધિગણિના શકતા. જ્યારથી દશપૂવી ન રહ્યા ત્યારથી આગમોની સંખ્યા ફાળે જાય છે. હૈં. યાકાબીના કથન પ્રમાણે તેઓ માત્ર વધતી બંધ થઈ એમ મનાય છે.
આગમાના ઉધ્ધારક છે. આગમોનો કેટલોક ભાગ વિછિન્ન છે આગમોની સંખ્યા વધવાની સાથે સાથે તેમનું વર્ગી
પણુ આ વિછિન્નતાને લીધે સર્વ આગમોનો સમય દેવર્ધિ
ગણિનો સમય ન ગણી શકાય, તેમાંનો કેટલોક ભાગ મૌલિક કરણ પણ થતું ગયું તેથી ગણધરકૃત ગ્રંથને અંગ સાહિ
પણ છે. તેથી સર્વ આગમન કેઈ એક જ સમય નથી. ત્યમાં ગણવામાં આવ્યા ને બાકીનાને અંગબાહ્ય ગ્રંથોમાં
સામાન્ય રીતે વિદ્વાનોએ આગનો સમય પાટલીપુત્રની સમાવવામાં આવ્યા. મહત્વની દષ્ટિએ જોવામાં આવે તો
વાચનાને સમય માન્યો છે. ઉપલબ્ધ આગમ સાહિત્ય પ્રાચીન જૈન પરંપરાઓની અનુકૃતિઓ, લોકકથાઓ, તત્કાલીન રીતરિવાજો, ધર્મોપદેશની આ પાટલીપુત્રની વાચના મહાવીર સ્વામીના નિર્વાણ પદ્ધતિઓ, આચાર વિચાર, સંયમપાલનની વિધિઓ વગેરેનાં પછી આચાર્ય ભદ્રબાહુના સમયમાં થઈ હતી. તેને કાળ દર્શન થાય છે. વ્યાખ્યા પ્રજ્ઞપ્તિમાંથી મહાવીર સ્વામીન ઈ. સ. ના બીને સકે મનાય છે. તત્ત્વજ્ઞાન તેમની શિષ્ય પરંપરા અને તત્કાલીન રાજા મહારાજાએ . યાકોબીએ ઉંડો અભ્યાસ કરીને નિશ્ચિત કર્યું કે અને તિર્થિકોનો ઉલ્લેખ મળે છે.
કોઈપણ હાલતમાં આગમોનો પ્રાચીન ભાગ ઈ.પૂ. ચાથીના કહપસૂત્રમાં મહાવીર સ્વામીના જીવન વિશે તેમની અંતથી લઈને ઈ. પૂ. ૩ ની શરુઆતથી વધારે પ્રાચીન વિહાયાત્રા અને જૈન શ્રમની સ્થવિરાવલીની માહિતી મળે ગણાતો નથી. આમ આગમને પ્રાચીન અંશ ઈ. પૂ. ને છે. કનક રાજાના સમયના મથુરાના જેન શિલાલેખોમાં તે ગણાય છે. વલભીમાં આગમને લેખનકાળ ઈ. સ. સ્થવરાવલીના જુદા જુદા ગણે અને કુલની શાખાઓનો ૪૫૩ મનાય છે. તે સમયે કેટલા આગમ લિપિબદ્ધ થયા
જે ૯૮
Jain Education Interational
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
| SR No. | 005132 |
| Book Title | Jain Ratna Chintamani Part 1 and 2 |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Nandlal B Devluk |
| Publisher | Arihant Prakashan |
| Publication Year | 1985 |
| Total Pages | 1330 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Book_Gujarati |
| File Size | 105 MB |