Gujaratni Asmita

SR No.: 005129
Original Sutra Author: N/A
Author: Nandlal B Devluk
Publisher: Yogesh Advertising Service Bhavnagar
Publication Year: 1970
Total Pages: 1041
Language: Gujarati
Classification: Book_Gujarati
File Size: 50 MB

Page 344

(બૃહદ ગુજરાતની ગરિમu
૩. વિષય શબ્દકેશ
૧૮૪૬માં મળે છે. મિરઝા મહંમદ કાઝીમે એમાં પ્રારંભિક કામ ૪. વિશિષ્ટ હેતુવાળો શબ્દકોશ
કર્યું હતું અને નવરાએ એને સુધાર્યું–માર્યું હતું. આમ બેની. ભાષાના સામાન્ય શબ્દકેશમાં તે તે ભાષાના શબ્દો અને તેના સંયુક્ત મહેનતનું પરિણામ આ કેશ છે. આ કોશમાં સુરતના અર્થો આપેલા હોય છે. આ પ્રકારના કોણે જ આપણ સામાન્ય દલપતરામ ભગુભાઈએ તૈયાર કરેલા કોશને પણ અંતર્ગત કરી લીધે વપરાશમાં હોય છે.
છે. તે પછી નાના પ્રયત્ન થતા રહ્યા છે. પણ ૧૮૫૭ માં જેને અનુવાદ શબ્દકેશમાં એક કે વધારે ભાષાઓમાં શબ્દના અર્થો પહેલો ભાગ (આઠ ભાગમાંથી) પ્રગટ થયો હતો તે “અંગ્રેજી અને આપવામાં આવે છે. આવા કેશ અનુવાદ કરનારાઓ માટે ખૂબ ગુજરાતી કોશ” અરદેશર ફરામજી ખુરુ અને નાનાભાઈ રૂસ્તમજી ઉપયોગી છે.
રાણીનાએ રચ્યો છે. એમાં બધા મળીને લગભગ ૫૦,૦૦૦ શબ્દ 'વિષય શબ્દકોશમાં અમુક એક વિષયમાં વપરાતા શબ્દોના વિશિષ્ટ છે. એ કોશને સંક્ષિપ્તકોશ પણ ૧૮૬૨ માં છપાવે છે. એમાં અર્થે આપેલા હોય છે. એમાં શબ્દની કંઈક મિતાક્ષરી વ્યાખ્યા પણ વીસેક હજાર શબ્દોને સંગ્રહ છે. આ સંક્ષિપ્ત કોશના સંપાદનમાં આપવામાં આવે છે.
કવિ નર્મદાશંકર લાલશંકર દવેએ પણ સહાય કરી છે. 'વિશિષ્ટ હેતુવાળા શબ્દકે અમુક એક ખાસ હેતુને જ અનુ
- કવિ નર્મદાશંકરને કોશ રચવાની તાલીમ આ કેસમાં જોડાયાથી લક્ષીને રચાયા હોય છે. અલબત્ત, આપણે ત્યાં તો હજી પહેલા પ્રકારના પણું ઉત્તમ કોશ નથી, ત્યાં વળી આવા વિશિષ્ટ હેતવાળા કેશની પરથી આવ્યું હશે. ' તો વાત જ કયાં કરવી ! પરંતુ અંગ્રેજી ભાષામાં તે આવા ઘણું ઈ. સ. ૧૮૬૨માં કરસનદાસ મૂળજી વિરચિત “ગૂજરાતી અને કેશાની રચના થઈ છે. ઉચ્ચાર માટેના કેશ, જેણી માટે કેશ, અંગ્રેજી કોશ” ૧૦,૦૦૦ શબ્દને સંગ્રહ ધરાવે છે. આ કોશ વ્યુત્પત્તિ માટે કેશ, સમાનાર્થી કે વિરુદ્ધાથી શબ્દોના કેશ, વિદ્યાથીઓને ઉપયોગી થઈ પડે તે હેતુથી જ રચાયો હશે. કરશનદાસને રૂઢિપ્રયોગોને કોશ, (આપણે ત્યાં શ્રી . જે ગાંધી ચિત રૂઢિપ્રયોગ પણ આ કેશ રચવાની પ્રેરણા અંગ્રેજી કોશે ઉપરથી થઈ હશે એમ કેશ ઈ. સ ૧૮૯૮ માં પ્રસિદ્ધ થયો છે, પણ આજે તે એનું નામ લાગે છે. શાપુરજી એડલને ૧૮૬૩માં પ્રગટ થયેલે “ ગૂજરાતી પણ કેટલા જાણે છે?) પ્રાસ માટે ને કોશ, લુપ્ત થયેલા શબ્દો અને અંગ્રેજી કોશ” (૧૮૬૮)માં તે બીજીવાર છપાય છે. આ કેશ, બોલીઓના કેશ (ગુજરાત વિદ્યાપીઠે ભીલી અને કચ્છી બેલીની કોશમાં ગુજરાતી ભાષાનો ઈતિહાસ આપવાનો પ્રયત્ન પણ કરવામાં શબ્દાવલિઓ પ્રસિદ્ધ કરી છે, અને ધરી બેલીની શબ્દાવલિનું આવ્યો છે. એ લેખ આમ વિદ્વત્તા મર્યો નથી પણ એનું ઐતિહાસિક મુદ્રણ હાલ ચાલે છે. શ્રી શાંતિભાઈ આચાર્યો તે શબ્દાવલિઓ પ્રત્યક્ષ મહત્ત્વ લેખાય. તે પછી કવિ હીરાચંદ કાનજીને “કેશાવળી ને ક્ષેત્ર કાર્ય પરથી તૈયાર કરી છે.), વિશેષ નામે કોશ, અપશબ્દોને પ્રયત્ન મહત્વને લેખાય તેવો છે. ડો. ભેગીલાલ સાંડેસરા નંધે છે કોશ, બાળકો માટે કેશ, પરદેશીઓ માટે કેશ વગેરે વગેરે.. તેમ “સંરકૃતને નમૂને લઈને પણ ગુજરાતી શબ્દની શોધ અને
હવે આજ સુધી આપણે ત્યાં શબ્દકેશ વિશેની પ્રવૃત્તિઓ શી સંગ્રહ કરવામાં કવિ હીરાચંદે ઘણી મહેનત લીધી છે.” અને કેવી થઈ તેની આછી રૂપરેખા જોઈએ. આપણે ત્યાં શબ્દકે શની - ૧૮૬૮માં એક બીજો કોશ “શબ્દનાં મૂળ” સૈયદ અબ્દુલ્લા રચનાઓ થવા લાગી તેને માટેની ભૂમિકા તે અંગ્રેજી ભાષામાં આ અને ખીમજી પ્રેમજી કૃત પ્રસિદ્ધ થાય છે. એમાં નેપ્યા પ્રમાણે દિશામાં થયેલા પ્રયત્નએ બાંધી જ હતી.
ગુજરાતી શીખનાર અને શીખવાડનારના ઉપયોગ સારુ તે આપણે ત્યાં આ દિશામાં સૌથી પહેલો પ્રયન ડમંડ સરી' પ્રગટ થયેલું છે. આ કોશમાં ફારસી, અરબી, તુક મૂળના શબ્દ ની રચના (ઈ. સ. ૧૮૦૮) કરીને કરેલો. અંગ્રેજોને અહીં આવ્યા ને પણ લીધા છે. “ ગુજરાતી ભાષાને આ પહેલે જ ફારસી અરબી તેમની ભાષાકીય જરૂરીયાત પણ આગવી હોય એ દેખાતું છે. તેથી કોશ છે. તે પછી ૧૯૧૨માં સૈયદ નિઝામુદ્દીન કૃત " ઉર્દૂ ગૂજરાતી થોડા અંગ્રેજો માટે આ “ સરી' તૈયાર કરેલી છે. ફક્ત ૪૬૦ કોરા ” તથા ૧૯૨૬માં અમીર મીયાં હમુદમીયાં ફારૂકીને “ગૂજરાતી જેટલા શબ્દોની વિસ્તૃત અંગ્રેજી સમજતી તેમાં આપેલી છે. અલબત્ત ફારસી અરબી શબદેને કોશ” પ્રસિદ્ધ થયા છે. મહિપતરામને પરદેશઓને લક્ષમાં રાખીને જ આવી સમજતિ તેમાં આપવામાં “ વ્યુત્પત્તિપ્રકાશ ” પ્રાથમિક ધોરણોમાં વાપરવા માટે રચાય છે. આવી છે. આ ગ્લોસરી સાધન અકારાદિ ક્રમે આપવામાં આવી તેવા જ કોશ છેટાલાલ સેવકરામ અને પ્રમાકર રામચંદ્ર પંડિત નથી, છેડી અવ્યવસ્થા પણ તેમાં છે. તે પછી અંગ્રેજી-ગુજરાતી રચેલા છે. આમ આ કાળના ત્રણેક યુત્પત્તિ કોશ આપણું મળે છે. - શબ્દકોશ રચવાના પ્રયત્નો થયા છે, પણ આ પ્રયતને ઝાઝા માતબર હવે મહત્વનું ગણાય તેવા કેટલાક કોશ વિશે વિચાર કરીએ. ન ગણાય. આ બધાં અંગ્રેજી પ્રયત્નોનાં નબળાં અનુકરણો જ ગણાય પહેલાં, ‘ન કોશ’ જોઈએ. સોરાબશા ડોસાભાઈ કૃત idiomatic Exercises illustrative કવિ શ્રી નર્મદાશંકરને આ કેસ ગુજરાતી કોશ સાહિત્યમાં of the phraseology and structure of the English ઐતિહાસિક મહત્ત્વ ધરાવે છે. એમની પહેલાનાં કોશ ગુજરાતી& gujarati languages. (૧૮૪૧) એ વિસનની idiomatic અંગ્રેજી કે અંગ્રેજી-ગુજરાતી અર્થાત્ દ્વિભાષી હતા. પણ આ કોશથી Exercises નું મૂળ સાથે ગુજરાતી ભાષાંતર છે. અરે બે હજાર ગુજરાતી શબ્દોનાં ગુજરાતી અર્થ મળ્યા, એટલું જ નહીં પણ તેને . ઉપરાંત મહત્વના શબ્દોને આ અંગ્રેજી-ગુજરાતી કોશ છે. મિરઝા સાહિત્યના પ્રમાણેથી પુષ્ટ કર્યા. ઉચ્ચારાનુસારી જોડણીની વ્યવસ્થા . મહંમદ કાઝીમ અને નવરજી ફગદૂતજીને ગુજરાતી-અંગ્રેજી કોશ કરી ભાવના ઈતિહાસને ખ્યાલ રાખી કેટલાક શબ્દોનાં મૂળનો નિર્દેશ :
Jain Education Intemational