________________
મણિયાર મઠ
પ્રાચીન રાજગૃહીનગરની મધ્યમાં અને ચોથા પર્વતની તળેટીએ જતાં રસ્તામાં ડાબી બાજુએ ‘મણિયાર મઠ” અથવા “નિર્માલ્ય કૂપ’ નામનું સ્થાન આવે છે. મણિયાર એટલે ઝવેરી. જે મણિ આદિ અલંકારોની વિશેષતા ધરાવતું સ્થાન ‘મઠ'ના આકારે હોવાથી ‘મણિયાર મઠ' બોલાય છે. અહીં ૩ મીટર પહોળો કૂવા જેવો ખાડો છે. તેની દીવાલો ૧.૨૦ મીટર જાડી છે અને તેના પર મઠના આકારે ગોળાકાર છાપરું છે. બહારની દીવાલ પર ચતુર્ભુજ વિષ્ણુ, નાગ, સાપથી લપેટાયેલા ગણેશ, છ ભુજાધારી શિવની પ્રતિમા હતી; જેમાંથી મોટા ભાગની નાશ પામી છે. આ પ્રાચીન સ્થળની ઓળખાણ પાલિગ્રંથોમાં વર્ણવેલ મણિમાલ ચૈત્ય અથવા મહાભારતમાં ઉલ્લેખિત મણિનાગમંદિરના રૂપે કરવામાં આવી છે. કથા છે કે શાલિભદ્રના પિતા દેવલોકમાંથી પોતાના પુત્ર અને ૩૨ પુત્રવધૂઓ માટે વસ્ત્ર અને અલંકારોથી ભરેલ ૩૩ પેટી રોજ મોકલતા, જેનો એક દિવસ માટે ઉપયોગ કરી આ કૂવામાં ફેંકી દેવાતાં. અહીંથી શાલિભદ્રની પ્રાચીન પાદુકા મળી હતી જે પટણા મ્યુઝિયમમાં છે. પુરાતત્ત્વ ખાતાની શોધખોળમાં અહીં જૈન મંદિરના અવશેષો મળી આવ્યા છે અને ગોળાકાર ખાડા જેવા આ બાંધકામમાં દૂધ, ઘી, ધૂપ
રાખવાનાં સ્થાન હશે તેવું માનવામાં આવે છે.
ચોથા પહાડની યાત્રાએ જતાં રસ્તામાં . અને સુવર્ણગુફાની ડાબી બાજુ જરાસંધનો
અખાડો આવેલો છે; જ્યાં ભીમ અને જરાસંધ વચ્ચે ૨૮ દિવસ યુદ્ધ ચાલ્યું હતું.
- જરાસંધનો અખાડો
૧૬)
-
ersonal use only.
