Page Text
________________
૪૩૦
પ્રતિભાઓ માંડ્યા. સમજણા થયેલા બાબુલાલે ભવાઈનાં ગીત, સંગીત અને નૃત્યમાં રસ લેવો શરૂ કર્યો. છ વર્ષની ઉંમરે ભવાઈના કલાજગતમાં તેમનો પ્રથમ પ્રવેશ જૂનાગઢ જિલ્લાના પરબવાવડીમાં ભજવાયેલા ઝંડાના વેશથી. નવ વર્ષની ઉંમરે બાળ કનૈયાની ભૂમિકા ભજવી, એ જ વર્ષે ગોરાણીનું પાત્ર ભજવ્યું. તેમના વિશે તેમના બાળ સહાધ્યાયી મોહનભાઈ પાંચાણી નોંધ છે કે “બાબુભાઈને મનમાં નાનપણથી નૃત્યકાર થવાની ઝંખના, નૃત્યકાર થવા માટે પખવાજના તાલને સમજવો પડે. જમીન માથે પાટલો મૂકીને બાળ બાબુએ તાલ વગાડવા માંડ્યા. થોડા વરસોની સાધના પછી બાબુલાલે નૃત્યની સાથે પખવાજ અને ઝાંઝ વગાડવામાં પ્રવીણતા પ્રાપ્ત કરી લીધી. મધુર કંઠનું વરદાન તો હતું જ.
નવ વર્ષની ઉંમરથી લઈ ૬૨ મા વર્ષ સુધી તેઓ ભવાઈ રમ્યા. ત્યાં સુધીમાં ૮ થી ૯ હજાર જેટલી નાઈટો કરી. તેમણે ભવાઈના જૂના વેશમાં ૨૧ સ્ત્રી પાત્રો અને નવા નાટકોમાં ૧૨ જેટલાં સ્ત્રીપાત્રોની ભૂમિકા ભજવી. ઉપરાંત પચાસેક પુરુષપાત્રો અને ૧૪ જેટલી ચરિત્રભૂમિકાઓ ભજવી. વળી કોઈ કલાકાર સાજો માંદો કે ગેરહાજર હોય તો એ ભૂમિકા પણ ભજવે. તેઓ ગાતાં, વગાડતાં, નાચતાં ને સંવાદો બોલવામાં ક્યાંય પાછા ન પડે. ‘વિવેકાનંદ ભવાઈ મંડળ” શરૂ કર્યા પછી તેઓ નાયક બન્યા. બહુમુખી પ્રતિભા ધરાવતા બાબુલાલ નાયક તરીકે પણ સફળ અને લોકપ્રિય રહ્યા.
તેઓ દેશી રજવાડામાં પણ ભવાઈ રમવા જતા એટલું જ નહીં આઈ.એન.ટી. ગ્રુપ સાથે ૧૯૭૭માં પોતાના ૧૬ કલાકારો સાથે ઇરાન ગયા અને ત્યાં ઝંડો. પુરબિયો વગેરે અનેક વેશો ભજવ્યા. ૧૯૮૮માં ત્રણ મહિના માટે ઇંગ્લેન્ડ ગયા અને ત્યાં આપણા ગામડાની જેમ ભવાઈ રજૂ કરી. ફરી ૧૯૮૯માં એક અઠવાડિયા માટે ૧૬ કલાકારો સાથે લંડન ગયા. તેમના ઇષ્ટદેવ જડેશ્વર મહાદેવ હોવાથી શ્રાવણ વદ આઠમથી અગિયારસ સુધી ત્યાંથી ભવાઈ શરૂ કરે. ત્યાં જ આવેલા કુળદેવી બહુચરાજીના સ્થાનકમાં મુજરો કરી મંડળમાં રમવા નીકળે.
તેમને ૧૯૯૪-૯૫ના વરસનો ગૌરવ પુરસ્કાર, ૧૯૯૬ના વર્ષનો ત્રિવેણી એવોર્ડ અને રાજસ્થાન સંગીત નાટક અકાદમીનો એવોર્ડ મળી ચૂક્યા છે. તેમના ત્રણ દીકરા પ્રવીણ, ભરત ને પ્રાણલાલ ગીત સંગીત જાણે છે પણ ત્રણેય ભણીને માસ્તર થયા છે. શ્રી બાબુભાઈ વ્યાસનું તા. પ-૩. ૨૦૦૫ના રોજ ખાખરાળા (તા. મોરબી) ખાતે હૃદયરોગના હુમલાથી દુઃખદ
અવસાન થયું. 56
જોડિયા પાવાના કાઠિયાવાડી જાદુગર
સવશીભાઈ કુંભાણી માથે ઝગમગતો ફટકો, ગળામાં હિંગળાજના પારાની માળા, વાદળી બોડીસ ઉપર ભરત ભરેલો રંગબેરંગી કબજો અને સુરવાળથી શોભતા કલાકાર એટલે સવશીભાઈ કુંભાણી. તરણેતર પાસેનું રાણીપાટ એમનું મૂળ ગામ. બાપદાદાનો ધંધો ખેતી અને મજૂરીનો, જાતે તળપદા કોળી–પટેલ પણ વતનમાં નદીનું વહેણ બદલાતાં જમીન ધોવાઈ ગઈ એટલે થાનમાં આવી છૂટક મજૂરી શરૂ કરી.
તેમને નાનપણથી પાવાનો જબરો શોખ. તેમાં પણ તેઓ જોડિયા પાવાની જમાવટ જબરી કરી જાણે. કચ્છ, સિંધ, રાજસ્થાન અને પંજાબનું સૌથી વધુ જાણીતું એવું આ લોક વાદ્ય માલધારીઓમાં વિશેષ લોકપ્રિય છે. એ કલાકારો માંથી જોડિયા પાવા વગાડે છે. સવશીભાઈ મો ઉપરાંત નાકથી પણ જોડિયા પાવા વગાડે. એમણે પોતે જ આરંભમાં જોડિયા પાવા બનાવવા ભારે કાહટી કરી. માલઢોર ચારવા વહેલા ઊઠી વગડામાં જાય અને માલઢોર ચરતા હોય ત્યારે પોતે ઝાડને છાંયે બેસી પાવો વગાડ્યા કરે. એમ કરતાં કરતાં સૂરોની સમજ કેળવાતી ગઈ. આમ તો તેઓ નિજાનંદ માટે પાવા વગાડે પણ તેમને પાવો વગાડવાની સૌથી વધુ મોજ તરણેતરના મેળામાં આવે. પોતાની વીસ વર્ષની વયે તેઓ રંગબેરંગી દેશી ભાતીગળ પહેરવેશમાં વરરાજા જેવો જામોકામી જેઠવો થઈને પાવો વગાડતા અને મેળાનું મનખ તેમને જોડિયા પાવો વગાડતા જોઈને ગાંડુઘેલું બની જતું. તેમાં પણ કોઈક તો ભરત ભરેલી છતરીનો છાંયો કરીને ઊભો રહે અને સવશીભાઈ પાવામાં “ચાંદો ઊગ્યો ચોકમાં' કે તરણેતરિયા મેળાનું લોકગીત વગાડવા માંડે. તેઓ બબ્બે ત્રણ ત્રણ દી' એકધારો પાવો વગાડ્યા જ કરે અને એનાં શ્રવણે જુવાન હૈયાં હેલે ચડવા માંડે.
તેઓ ઝાલાવાડમાં ગરબીયું થતી હોય કે ભજનની રાવટિયું પડતી હોય ત્યાં બોલાવે ત્યારે પાવો વગાડવા જાય પણ “વગડામાં ટાઢો પહોર હોય, મધરો મધરો મેઘો વરસતો હોય ત્યારે પાવો વગાડીએ તો બહુ મીઠો લાગે” એમ કહે. વિનમ્ર અને મુલાયમ દિલના આ કલાકાર સ્વર તોડ્યા વગર સ્વર ઘૂંટીને એકીશ્વાસે આખું ભજન વગાડી નાખે છે. તેઓ નાકથી અને મોંથી બન્ને રીતે પાવો વગાડી જાણે છે. નાકથી પાવો વગાડવાનું શીખવામાં તેમને વીસ વીસ વરસનાં વહાણાં વહી ગયાં અને હવે ત્રણ પાવા બે નાકથી અને એક માંથી વગાડવાની
Jain Education Intemational
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
| SR No. | 005123 |
| Book Title | Pathdarshak Pratibhao |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Nandlal B Devluk |
| Publisher | Arihant Prakashan |
| Publication Year | 2005 |
| Total Pages | 834 |
| Language | Gujarati, Sanskrit |
| Classification | Book_Gujarati |
| File Size | 41 MB |