Page Text
________________
પ્રતિભાઓ
૩૮૫ રાજકીય વ્યંગચિત્ર સર્જક
યોજાએલા ભારતના કાર્ટૂનિસ્ટોના પ્રદર્શનમાં રૂપમના કાર્ટુનો પ્રદર્શિત
થયા હતા. આ પ્રદર્શન પછીથી દેશભરના મુખ્ય શહેરોમાં ફરતું રહ્યું હતું. શ્રી રમેશકુમાર ચંદે “રૂપમ'
રૂપમના કટાક્ષચિત્રોના સંગ્રહો ‘યંગ-રંગ' (બે ભાગ) અને દર્પણ (બે નથી એ કોઇ આર્ટ કોલેજમાં ગયા, નથી એમણે કલાની કોઇ પદવી ભાગ) પ્રકાશિત થયા છે. કોમવાદ પર કુઠારાઘાત કરી ધર્મનિરપેક્ષતાનો
મેળવી, નાનપણમાં કરાંચીની ફૂટપાથ પર અવાજ બુલંદ કરવાના કોલસાથી ચિતરડા કરતા કિશોરનેત્યારે કલ્પના ધ્યેય સાથે અસ્તિત્વમાં પણ ન હતી કે એ જ ફૂટપાથની સામે આવેલા આવેલ સંગઠન કે જેનું અંગ્રેજી અખબાર ‘ધ સિંધ ઓક્ઝર્વર’માં એક નામ ‘સહમત’ છે, તેના દિવસ તેના કાર્ટુનો છપાવા માંડશે! ૧૯૪૬માં કિશોરાવસ્થામાં તેનું સૌ પ્રથમ કાર્ટુન “ધ સિંધ એકપરિસંવાદ યોજવામાં | ઓક્ઝર્વર'માં છપાયું ત્યારે તેની આંખો આવેલ. જેમાં દેશભરનાં
હર્ષાશ્રુથી છલકાઈ ઊઠી હતી. કાર્ટૂનિસ્ટ તરીકે કાર્ટૂનિસ્ટો આવેલા. અરધી સદીની કારકિર્દી વટાવી ચૂકેલા આ વ્યંગચિત્રકારનું નામ છે - મુંબઇના ત્રણ કાર્ટૂનિસ્ટો શ્રી રમેશકુમાર એચ. ચંદે
આર. કે. લક્ષ્મણ |
કોમવાદ પર કુઠારા ઘાત' એ વિષય પર નવી કાર્ટૂન - જગતમાં તેઓ ‘રૂપમ’ તખલ્લુસથી વિખ્યાત છે. તા. ૧૧
| (ટાઇમ્સ ઓફ ઇન્ડિયા), |
દિલ્હીમાં યોજાએલ પરિસંવાદમાં રૂપમે ઓન ધ સપ્ટે. ૧૯૨૭માં રાજકોટમાં તેમનો જન્મ. મૂળ વતન તો હતું કચ્છનું
પુના (મીડ ડે) અને
સ્પોટ કરેલું કાર્ટૂન. બરંદા, પણ બાપદાદાના વખતથી તેમના પરિવારનો કરાંચીમાં વસવાટ. રૂપમ (જન્મભૂમિ) એE કરાંચીમાં પોતે મેટ્રીક થયા. પછી લગભગ ૧૭ થી ૧૮ની વયે કરાંચીમાં તેમાં ભાગ લીધો હતો. આ કાર્ટૂનિસ્ટોએ એ વેળા ‘ઓન ધ સ્પોટ કાર્ટૂન' ‘રૂપમ આર્ટ મ્યુડિયો’ શરૂ કર્યો. ત્યારે કરાંચીના જાણીતા દૈનિક “ધ સિંધ કરી આપેલા. તેમાં રૂપમે સાવ થોડી રેખાઓમાં દોરેલ કાર્ટુનમાં વિષયની ઓક્ઝર્વર' અને અન્ય વર્તમાનપત્રોમાં તેમના કાર્યનો પ્રકટથવા માંડેલા. સચોટ રજૂઆત હતી. છેલ્લાં થોડાં વર્ષોથી હવે પોતે નિવૃત્ત જીવન ગાળે
દેશવિભાજન થતાં ૧૯૪૮માં તેઓ મુંબઇ સ્થાયી થયા. જયાં છે. કાર્ટૂનિસ્ટ અને કાર્ટૂનકલા વિષે રૂપમના વિચારો જાણવા જેવાં છે. બ્લિટઝથી માંડીને મુંબઈ સમાચાર જેવાં વર્તમાનપત્રોમાં કાર્ટુનો આપવા
તેઓ કહે છે: “વાસ્તવમાં પોતાના સ્વભાવ, પ્રકૃત્તિદત્ત કટાક્ષવૃત્તિ વ.થી માંડ્યા. પછી સૌરાષ્ટ્ર ટ્રસ્ટના ‘જન્મભૂમિ'માં જોડાયા, ‘ચિત્રલેખા'માં કાર્ટુનિસ્ટ ઘડાય છે. જેમ સફળ સંગીતકાર થવા માટે નિયમિત રિયાઝ અવધૂતના નામથી વ્યંગચિત્રો આપતા રહ્યા.
જરૂરી છે તેમ યંગચિત્રકારે પણ નિયમિતપણે સ્કેચીઝ કરવાનો મહાવરો | ‘જન્મભૂમિ'માં પ્રકટથતા રૂપમના વ્યંગચિત્રો મોટાભાગે રાજકીય રાખવો જોઇએ. એકલાંબા અગ્રલેખમાં તંત્રી ઘણું કહી જાય છે, તેમ એક હોય છે. દર્પણ નામથી તેમના પોકેટ કાર્ટુન પણ પ્રકટ થાય છે. રૂપમ કચ્છી કટાક્ષચિત્રમાં જ વ્યંગચિત્રકાર હજાર શબ્દોથી ય વધુ સચોટ સંદેશ આપી પત્રકાર સંઘના પ્રમુખ છે. તેમને આજસુધીમાં મળેલા સન્માનોમાં શકે છે. આથી તો કાર્ટુનને પ્રથમ પાના પર સ્થાન અપાય છે. કાનમાં રજૂ ગુજરાતી, સાહિત્ય અકાદમીનો ડૉ.
થતા પાત્રને મર્યાદામાં વ્યંગાત્મક મોડ જયંત ખત્રી એવોર્ડ (૧૯૮૨),
આપવો જોઇએ. મોં કે શરીર વિકૃત્ત કચ્છભારતી એવોર્ડ (બેવાર),
કરવાથી કદી હાસ્ય ઉત્પન્ન થતું નથી. વડોદરાના માનવ સેવા સંઘ દ્વારા
વ્યંગચિત્ર માત્ર કૃતિ જ નહિં, પણ પુરસ્કાર - સન્માનપત્ર, લાયન્સ કલબ
ઐતિહાસિક કૃતિ બની શકે છે. જુહુ (મુંબઈ) તરફથી સ્મૃતિચિન,
સરરિયાલિસ્ટ ડ્રોઈંગમાં ભારોભાર માંડવી જાયન્ટ કલબ સન્માન વ.
બંગ હોય છે પણ તેને જેમ કોઇ કાર્ટૂન ગણાવી શકાય. મુંબઇમાં રૂપમના
નહીં કહે, તેમ કાર્ટૂનને કોઇ સરરિયલ કટાક્ષચિત્રોનું પ્રદર્શન લેખક-પત્રકાર
ડ્રોઈંગ તરીકે નહીં સ્વીકારે.' ખ્વાજા અહમદ અબ્બાસના હસ્તે ખુલ્લું
રૂપમની આસચોટવાત અને તેનો મુકવામાં આવેલ. “પંચલાઇન' દિલ્હી
| ધ્વનિ સાંભળી સહેજે બોલાઇ જવાય RUPAM' દ્વારા ગાંધી મેમોરીઅલ હોલ ખાતે ધ સિંધ ઓક્ઝર્વર'માં પ્રગટ થયેલું ‘રૂપમ'નું પ્રથમ કાર્ટૂન
છે કે “અહો રૂપમ! અહો ધ્વનિ !!'
તt
Jain Education Intemational
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
| SR No. | 005123 |
| Book Title | Pathdarshak Pratibhao |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Nandlal B Devluk |
| Publisher | Arihant Prakashan |
| Publication Year | 2005 |
| Total Pages | 834 |
| Language | Gujarati, Sanskrit |
| Classification | Book_Gujarati |
| File Size | 41 MB |