________________
(૨૬)
ગુજરાતી સાહિત્યનું એક સમૃદ્ધ અને શક્તિશાળી અંગ છે તેની લોકવાર્તાઓ, લોકગીતો, લોકકલા. જેમાં પ્રજાનું માનસ, નીતિરીતિ, સંસ્કૃતિ, કલાર્દષ્ટિ તથા સામાજિક, રાજકીય, ધાર્મિક પરિસ્થિતિનાં જીવંત ચિત્રણો ઝિલાયાં છે. તો સમકાલીન સમાજનો, તત્કાલીન પરિસ્થિતિનો અને રાષ્ટ્રનો ઇતિહાસ અંકિત થયેલો જોવા મળે છે.
ગુજરાત એ પંચરંગી પ્રજાનો પ્રદેશ છે. અહીં જે કોઈ આવીને વસ્યા તેઓ ગુજરાતી થઈને રહ્યાં. તેનું સૌથી મોટું દૃષ્ટાન્ત પારસીઓ છે. જેમની માતૃભાષા પણ ગુજરાતી જ છે. શ્રી પ્ર. ત્રિવેદીએ સૌરાષ્ટ્રને ‘એકસો જાતિનું સંગમતીર્થ' કહ્યું છે.
ગુજરાતની પ્રકૃતિ અને સંસ્કૃતિ સાહિત્ય સર્જકોની, સંશોધકોની પ્રેરણા રહ્યાં છે. કવિ ન્હાનાલાલ ગુજરાતનો મહિમા ગાય છે.
“ગિરિ ગિરિશિખર શિખર સોહન્ત મંદિરે ધ્વજ ને સંત મહંત, ધન્ય હો ધન્ય જ પુણ્ય પ્રદેશ આપણો ગુણિયલ ગુર્જર દેશ.”
કવિ બળવંતરાય ઠાકોરે નર્મદાવિહારની અનુભૂતિને ‘ભણકારા' સોનેટમાં અભિવ્યક્તિ આપી. કવિશ્રી ઉમાશંકર જોશી, સુન્દરમ્, બાલમુકુન્દ દવે, રાજેન્દ્ર શાહ જેવા કવિઓને માટે પ્રકૃતિ નોળવેલ બની છે. કવિઓને સૌન્દર્યદીક્ષા અને કાવ્યદીક્ષા પ્રકૃતિ પાસેથી મળે છે. વિશાળ સમુદ્રકાંઠાએ કવિઓને કાવ્યોની પ્રેરણા આપી. દ્વારકાના સુન્દરજી બેટાઈ, પોરબન્દરના દેવજી રા. મોઢા, ગુણવન્તરાય આચાર્યે દરિયાખેડૂ સાહસિકોની કથા આપી. આધુનિક યુગના નવલકથાકાર શ્રી ધ્રુવ ભટ્ટની નવલકથાઓમાં સમુદ્ર અને કાંઠાળ માનવીઓ આલેખાયાં છે. (સમુદ્રાન્તિકે) લોકમેળામાંથી કવિ ઉમાશંકરને ગીતો અને પન્નાલાલ પટેલને વાર્તાઓ મળે છે. લોકસાહિત્યનો પરિચય થતાં શ્રી ઝવેરચંદ મેઘાણીએ લોકસાહિત્યના સંશોધનની કેડી કંડારી આપી. પુરાતત્ત્વક્ષેત્રે પણ અન્વેષણો થતાં રહ્યાં છે.
નવજાગૃતિકાળ
વીસમી સદી સમગ્ર ભારત દેશ માટે અને ગુજરાત માટે નવજાગૃતિનો કાળ છે.
શી રીતે જાગિયો આ
Jain Education International
અજગર સરિખો સુપ્ત તોતિંગ દેશ? કોની ફૂંકે રુઝાયા
દિલ દિલ ભરિયા ફ્લેશ-ધિક્કાર-દ્વેષ? કોણે આ ભસ્મપુંજે
નવીન જીવનની ચેતના છાંટ છાંટી?
રાષ્ટ્રીય શાયર ઝવેરચન્દ મેઘાણીની બુલન્દ વાણીમાં મહાત્મા ગાંધીજીના પ્રભાવનું આબેહૂબ ચિત્ર આલેખાયું છે. વર્ષોની પરાધીનતા પછી કોઈ જાદુગરે મંત્ર છાંટ્યા હોય તેમ આખો દેશ જાગી ઊઠ્યો. ૧૯૧૫માં મોહનદાસ કરમચન્દ ગાંધી,-મો.ક. ગાંધી (‘મહાત્મા’ અને ‘બાપુ’ તો પછી કહેવાયા) દક્ષિણ
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org