________________
હાર લેનારના શરીરમાં જે ફીકાશ આવે છે, શરીર કુલી જાય છે વા શરીર ઉપર જે સેઝા ચડે છે તેનું નામ શારીરિક વિકાર કહેવાય છે–એ વિકાસ અને વિકાર બને પરિવર્તનની દૃષ્ટિએ તે સરખા છે પણ તેમાંનું એક, આપણને વિશેષ ઈષ્ટ છે અને બીજું, તદ્દન અનિષ્ટ છે. તે જ પ્રકારે જે સાહિત્યની રચના શિલીને પરિસ્થિતિ પ્રમાણે ફેરવવામાં આવતી હોય વા અપૂર્ણ રચના શૈલીને સમય અને સંગાનુસારે વધારી ઘટાડી પુષ્ટ બનાવવામાં આવ-તી હોય તે પરિવર્તન સાહિત્યવિકાસની કેટિનું છે, પરંતુ જે રચના શિલીને વાછંઘ દુરાગ્રહ, ગૃઢતા કે લેકેષણા વિગેરે અપચ્ચનાકુપધ્ધના–સંસર્ગથી ફીકી કરવામાં આવી હોય, શાહિત કરવામાં આવી હોય અને ઢેલની પેઠે ફ. લાવી દેવામાં આવી હોય તે પરિવર્તનને “સાહિત્ય-વિકાર’ ની સંજ્ઞા બરાબર ઘટતી આવે છે. આ બે પરિવર્તનમાં પ્રથમનું આપણું હિતકર અને કલ્યાણકર છે, બીજું આપણું અહિતકર અને અમંગળકર છે.
કે દેશ, સમાજ કે ધર્મ જે પ્રગતિ કે પ્રચાર પ‘પે હોય તે પ્રથમ પરિવર્તનથી જ અને કઈ દેશ, સમાજ કે ધર્મ જે અધઃપાત કે હાસ પામ્યું હોય તે આ બીજા પરિવર્તનથી જ. વર્તમાન ભારત, એની પ્રજા અને તેને ધર્મ જે અવદશા અનુભવે છે તે સઘળે આભાર એ બીજા પરિવર્તનને જ છે. કેઈ પણ ધર્મ કલહને પિષતિ નથી, પ્રજાના વિકાસને અટકાવતા નથી, પ્રજાનાં વિકાસકર વ્યવહાર બંધારણમાં હસ્તપ્રક્ષેપ કરતા નથી છતાં વર્તમાન
