________________
૧૩૩
આ
મહાપુરૂષ માટે કહી શકાય તેમ નથી-તેમના ગ્રંથામાં જે મધ્યસ્થતા, ગભીરતા અને સત્યપ્રિયતા મે જોઈ છે, ત્યાર પછીના ગ્રંથામાં તે લેખનપદ્ધતિ મને ભાગ્યે જ મળી શકી છે. હવે આપણે આ પ્રસ્તુત વિવાદના નિકાલ ત્યારે જ લાવી શકીએ, જ્યારે હરિભદ્રના ગ્રંથામાં આવેલા મૂર્તિ વાદ અને દેવદ્રવ્યની હકીકતનું મૂળ શોધી શકીએ. જો કે એક ઐતિહાસિક પ્રશ્ન ઘણા જટિલ છે તેા પણ તેની ગુંચને નિવે આપણે આ રીતે લાવી શકીએ છીએ.-આચારાંગ સત્રમાં આવેલી વધેમાનની ચર્ચા ઉપરથી માલૂમ પડે છે કે, તેમના ત્યાગ ઘણા જ કડક હતા અને વધુમાં કહીએ તા તેવા ત્યાગને જાળવી રાખવા માત્ર તેવા જ પુરૂષા સમથ હોય છે અને તેઓ ઘણા વિરલ હાય છે— જ ખુ સ્વામી પછી જિનકલ્પ વિચ્છિન્ન થવાની જે 'તકથા પ્રચલિ છે તે દ્વારા જ વમાનના ત્યાગની કડકાઈ સ્પષ્ટ થઇ જાય છે.'વર્ધમાનનું નિર્વાણુ થયા પછી જ’ભુસ્વામી સુધીના સમયમાં-વીરનિર્વાણના પ્રથમ સૈકામાં-મહાત્મા બુદ્ધના મધ્યમ માર્ગે ઘણી લાકપ્રિયતા મેળવી લીધી હતી. તેમના માના એ ઉદ્દેશ હતા કે, શરીરને વિશેષ ન સતાવતાં એવી પ્રવૃત્તિ કરવાની જરૂર છે કે, જે દ્વારા મન સ્થિતપ્રજ્ઞ રહે અને લેા કોપકાર પણ થાય-ખુદ વર્ધમાન કાયદડવાદી હતા અને મહાત્મા શુદ્ધ મનેાદડવાદી હતા. આ મધ્યમ માર્ગ વધતાં વધતાં એટલે બધા વધી ગયેા કે; સમ્રાટ્ અશેકના સમયમાં તે તે લગભગ સર્વવ્યાપી થઈ શમ્યા હતા. વીરાત ખીજા અને ત્રીજા સૈકાની વચ્ચેના સમય મધ્યમ