________________
તપો-માર્ગ-ગતિ
૭૮૧
અધ્યયન-૩૦ઃ ટિપ્પણ ૯
ઔપપાતિકમાં પણ તપના પ્રકરણમાં ‘TUTI' છે. તેનો પણ સ્પષ્ટ અર્થ મળતો નથી. મૂલારાધના જોવાથી સહેજે જ એ સમજી શકાય છે કે “આદિ' શબ્દ સ્થાનના પ્રકારોનો સંગ્રાહક છે, તે અનુસાર સ્થાન કે ઉર્ધ્વસ્થાનના સાત પ્રકાર છે –
(ક) સાધારણ – સ્તંભ કે ભીંતનો ટેકો લઈ ઊભા થવું. (ખ) સવિચાર – પૂર્વાવસ્થિત સ્થાનેથી બીજા સ્થાનમાં જઈ પ્રહર, દિવસ વગેરે સુધી ઊભા રહેવું. (ગ) સનિરુદ્ધ - સ્વ-સ્થાનમાં ઊભા રહેવું. (ઘ) વ્યુત્સર્ગ - કાયોત્સર્ગ કરવો. (ડ) સમપાદ – બે પગ ભેગા કરી ઊભા રહેવું. (ચ) એકપાદ – એક પગે ઊભા રહેવું.
(છ) વૃદ્ધોડીન – આકાશમાં ઉડતી વખતે ગીધ જેવી રીતે પોતાની પાંખો ફેલાવે છે, તેવી રીતે પોતાના હાથ ફેલાવી ઊભા રહેવું." (૩) આસન યોગ
(ક) પર્યક – બન્ને જાંઘના અધોભાગને બન્ને પગ પર ટેકવી બેસવું. (ખ) નિષદ્યા – વિશેષ રીતે બેસવું. (ગ) સમપદ – જાંઘ અને કટિભાગને સમાન કરી બેસવું. (ઘ) ગોદોહિકા - ગાયને દોહતી વેળાએ જે આસનમાં બેસીએ છીએ તે આસનમાં બેસવું. (૩) ઉત્કટિકા – ઊભડક બેસવું – એડી ઊંચી રાખી પંજા ઉપર શરીરને ઊંચા રાખી બેસવું. (ચ) મકરમુખ – મગરના મોની જેમ બે પગની આકૃતિ બનાવીને બેસવું. (છ) હસ્તિશુડિ - હાથીની સૂંઢ માફક એક પગ ફેલાવીને બેસવું. (જ) ગો-નિપઘા – બન્ને જાંઘને સંકોચી ગાયની માફક બેસવું. (ક) અર્ધ પર્યક – એક જાંઘના નીચેના ભાગને એક પગ પર ટેકવીને બેસવું. (ગ) વીરાસન – બશે જાંઘના નીચેના ભાગને એક પગ પર ટેકવીને બેસવું.
() દંડાયત – દડાની માફક બન્ને પગ ફેલાવીને બેસવું. (૪) શયન યોગ
(ક) ઊર્ધ્વ શયન – ઊંચા થઈને સૂવું. (ખ) લગંડ શયન-વાંકા લાકડાની માફક એડીઓ અને માથું જમીનને અડાડી બાકીનું શરીર ઊંચું રાખી સૂવું અથવા પીઠ
જમીનને અડાડી બાકીના શરીરને ઊંચું રાખી સૂવું. ગ) ઉત્તાન શયન – સવળા સૂવું. (ઘ) અવમસ્તક શયન – ઊંધા સૂવું. ૧, વૃદન્ય ભાષ્ય, નાથા ૬૫૩, વૃત્તિ : સ્થાનાથને નામ
आदिभूतमूर्ध्वस्थानम्, अत: स्थानानामादौ गच्छतीति ऊर्ध्वस्थानरूपमायतं स्थानं तद् यस्यामस्ति सा
व्युत्पत्त्या स्थानादिगं तद् उच्यते । स्थानायतिका । केचित्तु 'ठाणाइयाए' इति पठन्ति,
૨. મૂના રાધના, સાર૨૪-૨૨૧ तत्रायमर्थः सर्वेषां निषीदनादीनां स्थानानां
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
