Page Text
________________
તત્ત્વાર્થાધિગમ સૂત્ર અભિનવટીકા * जीवितः- जीवितोपग्रहच पुद्गलानामुपकारः જીવિતમાં નિમિત્ત થવું તે પુદ્ગલોનો ઉપકાર છે. પણ જીવિત એટલે શું?
આયુષ્ય કર્મના ઉદયથી દેહધારી જીવના પ્રાણ અને અપાન નું ચાલું રહેવું એ જીવિત છે.
#વિધિ પૂર્વકસ્નાન,આચ્છાદન, વિલેપન તથા ભોજનાદિવડે આયુષ્યનું અનાવર્તન તે જીવિત [નું કારણ છે]
# આયુષ્ય કર્મના પુદ્ગલોના સંબંધ સુધી એક શરીરમાં જીવ ટકી રહે તે જીવન
# ભવસ્થિતિમાં કારણ એવાઆયુષ્ય કર્મના ઉદયથી પ્રાણનું ટકી રહેવું એ જીવન છે. આ જીવન આયુષ્ય કર્મ, ભોજન, શ્વાસોચ્છવાસ આદિ અભ્યતર અને બાહ્ય કારણોથી ચાલે છે. આકારણો પૌદ્ગલિક હોવાથી જીવન એ પુલોનું કાર્ય(કે ઉપકાર)કહ્યો છે.
* “मरण:- मरणोपग्रहो पुद्गलानामुपकार: મરણમાં નિમિત્ત થવું તે પુદ્ગલોનો ઉપકાર છે. $ આયુષ્ય કર્મ પૂર્ણ થવાથી દેહધારી જીવના પ્રાણાપાન નો ઉચ્છેદ થવો એ જમરણ છે. # વિષ,શસ્ત્ર,અગ્નિ વગેરે વડે આયુષ્યનું અપવર્તન તે મરણ નુિં કારણ છે] ૪ આયુષ્ય કર્મ પૂરૂ થાય અને શ્વાસોચ્છવાસની ગતિ રોકાઈ જાય તે મરણ. - प्राणादि उपरमो मरणं (तस्य निमित्तता पुद्गलानामुपकारः)
# મરણ એટલે વર્તમાન જીવનનો અંત, આયુષ્ય કર્મનો ક્ષય, વિષભક્ષણ આદિ અત્યંતર-બાહ્ય પુગલની સહાયતાથી થાય છે. માટે તે પુદ્ગલોનો ઉપકાર કે કાર્ય કહ્યું છે.
* ૩પપ્રહ-૩પપ્રદ શબ્દ ની અનુવૃત્તિ ચાલુ હોવા છતાં અહીં પુનઃઉપગ્રહ શબ્દનું ગ્રહણ કર્યુ છે તે વિશિષ્ટ અર્થની સિધ્ધિ માટે છે. સુખાદીપોતે પુદ્ગલ રૂપ નથી પણ તે પુદ્ગલ . જન્ય છે. માટે ઉપગ્રહ શબ્દનું ગ્રહણ ઉચિત જ છે.
- अत्र पुनरात्मनः सुखाद्याकारेण परिणममानस्योपग्रहे वर्तन्ते पुद्गलाः । – ઉપગ્રહ શબ્દ થી એમ સૂચવે છે કે સુખ દુઃખાદિ રૂપે આત્મા પણ પરિણામો પામે છે.
– દિગમ્બરીય ટીકામાં જણાવે છે કે ઉપગ્રહનું પુનઃગ્રહણ પુગલના સ્વ-ઉપકારને જણાવે છે જેમ કે કાંસાના વાસણને ભસ્મ થી સાફ કરતા વાસણ ઉજળું બની જાય છે. અહીં પુદ્ગલનો પુદ્ગલ ઉપર અર્થાત્ સ્વ-ઉપકાર છે.
જ વ - વ શબ્દ પુ નામુપર: શબ્દ ની પૂર્વ સૂત્રમાંથી અનુવૃત્તિ લેવાનું સૂચવે છે.
* સંકલિત અર્થ- સુખમાં નિમિત્ત થવું દુઃખમાં નિમિત્ત થવું, જીવનમાં નિમિત્ત થવું અને મરણમાં નિમિત્ત થવું એ બધો પુદ્ગલ દ્રવ્યનો ઉપકારઅર્થાત્ કાર્ય છે.
– આ રીતે ઉપર જણાવ્યા મુજબ કર્માનુસારે જે-જે જીવને જે-જે પ્રકારનો પુદ્ગલ દ્રવ્ય પરિણામનો યોગ પ્રાપ્ત થાય છે તે મુજબ તેને જીવને તે થકી સુખ દુઃખનો પરિણામ થાય છે
જયાં સુધી જે આયુષ્ય કર્મનોવિપાકોદય જે ગતિમાં જે શરીર દ્વારા જે-જે જીવ ભોગવતા
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
| SR No. | 005035 |
| Book Title | Tattvarthadhigam Sutra Abhinav Tika Adhyaya 05 |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Dipratnasagar, Deepratnasagar |
| Publisher | Shrutnidhi Ahmedabad |
| Publication Year | 1994 |
| Total Pages | 194 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Book_Gujarati, Philosophy, Tattvartha Sutra, Tattvartha Sutra, & Tattvarth |
| File Size | 4 MB |