________________
૧૩૨
તત્ત્વાર્થાધિગમ સૂત્ર અભિનવટીકા આ ચોથી વાકય રચના ઉપરોકત પ્રથમ અને બીજીના પરસ્પર મિશ્રણથી બને છે. આ વાકયથી ક્રમશઃ આત્માની નિત્યતા-અનિત્યતાનું પ્રતિપાદન થાય છે.
(૫)સ્થાનિત્ય-ચાત્ વતવ્ય કથંચિત્ નિત્ય-કથંચિત્ અવકતવ્ય.
આ પાંચમી વાકય રચનામાં ઉકત પહેલી અને ત્રીજીનું પરસ્પર મિશ્રણ થયેલું છે. આત્મા અપેક્ષાએ નિત્ય જ છે પણ તેના નિત્યાનિત્ય ધર્મનું યુગપત્ કથન અવકતવ્ય છે.
(૬) નિત્ય-સ્થા પ્રવક્તવ્ય-કથંચિત અનિત્ય-કથંચિત્ અવકતવ્ય.આ છઠ્ઠી વાકય રચનામાં ઉકત બીજી અને ત્રીજીનું પરસ્પર મિશ્રણ થયેલ છે.
(૭) યા નિત્ય સ્થાત્ નિસ્વાર્ ગવરાત્ર- આત્મા અપેક્ષાએ નિત્ય,અપેક્ષાએ અનિત્ય,અપેક્ષાએ અવકતવ્ય જ છે.આમાં પહેલી-બીજી ત્રીજી ત્રણે વાકય રચનાનું મિશ્રણ છે. એ જ ભાષ્યાનુસાર આ સૂત્રને હેતુ વાક્ય કહી શકાય
વાકયોની બે પધ્ધતિ હોય છે.(૧)પ્રતિજ્ઞાવાય(૨)હેતુ વાકય. જેમ કે આ પર્વત અગ્નિ વાળો જણાય છે તે પ્રતિજ્ઞાવાય છે. તે ધુમાડાવાળો જણાય છે માટે. એ હેતુ વાકય છે. એવી જ રીતે પ્રસ્તુતસૂત્રમાં અર્પણા-અનર્પણા વડે સિધ્ધિ થાય છે તે હેતુ વાકય છે.
આ વસ્તુ આ રીતે સમજવી.પૂર્વના બે સૂત્ર તે પ્રતિજ્ઞા છે. અને આ સૂત્ર તે હેતુ વાક્ય છે. (૧)ઉત્પાદ-વ્યયધ્રૌવ્યયુક્ત સત્ છે. તે પ્રતિજ્ઞાવાકય છે અને તે અર્પણ અનર્પણા વડે સાબિત કરી શકાય છે. તે હેતુ વાકય.
(૨)સ નિત્ય છે એ પ્રતિજ્ઞા વાક્ય અને અર્પણ-અનર્પણા વડે સાબિત કરી શકાય છે તે હેતુ વાકય.
[8] સંદર્ભઃ$ આગમસંદર્ભ-પતપિત્ત - Dા. સ્થા.૨૦-ખૂ.૭૨૭ 0 અન્યગ્રન્થ સંદર્ભ-(૧)કંઈક વિવેચન પ્રશમરતિમાં જોવા મળે છે.
(૨) વિપૂત્રી રૂપે વિવેચનો જોવા મળે છે. # સંદર્ભ સૂચનાઃ- જીજ્ઞાસુઓ એ ભાષ્ય તથા ટીકાઓ ખાસ જોવી. U [9] પદ્યઃ(૧) અર્પિત ધર્મ અને અનર્પિત ધર્મથી એ સિધ્ધ છે
સ્યાદ્વાદ વિણ આ વિશ્વમાં નહિ કોઈ વસ્તુ શુધ્ધ છે. (૨) પ્રત્યેક વસ્તુના જેમ મુખ્ય ગૌણ અનેક ઘા
અપેક્ષાએ બધા ધર્મો વ્યવહારે બને જુદા U [10] નિષ્કર્ષ-પૂર્વસૂત્ર ૩૦ અને આ સૂત્ર ૩૧ માં સુસંકલન છે તેથી નિષ્કર્ષ પણ તે રીતે વિચારીએતો આ સૂત્ર એ જૈનદર્શનમાં ચાવીરૂપ સૂત્ર છે.સ્યાદ્વાદ શૈલી કે અનેકાન્તવાદ થકી જે અપેક્ષાઓ સાત ભેદ સમજાવી છે તે અપેક્ષાઓ જ વિશુધ્ધ પ્રરૂપણા માટેની ચાવીઓ છે.
કોઈ પણ વસ્તુ એકાંત નિત્ય કે અનિત્ય માનવારૂપ આપણા દુન્વયી વ્યવહારો કેટલા
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
