________________
૧૯૨
ગુજરાતી સાહિત્ય પરિષદ
મુજ સ’બધી એક લેાક જોઈએ. હેમચદ્રાચાર્યે શૃંગારનાં ઉદાહરણામાં એ દાહા મહાપ્રશસ્ત માલવપતિ મુજ વિષેના આપ્યા છે. એ દર્શાવે છે કે મુંજ વિષેનું સાહિત્ય અપભ્રંશ ભાષામાં હેમચંદ્રના સમય પહેલાં રચાયલું હતું. અર્થાત્ અપભ્રંશ ભાષા તે સમયે સારી રીતે પ્રચલિત હતી. મુજને ઉદ્દેશી નાયિકા કહે છે કે તું મારા હાથ તરછોડી ચાલ્યા જાય એમાં શા વાંધા ? જ્યારે હૈયામાંથી ઊઠો જાય ત્યારે હું જાણું કે મુજ ખરા રાષે ભરાયાઃ—
बाह विछोडवि जाहि तुहुं हउ तेवर को हिअय- हिउ जइ नीसरहि जाणर्ड मुज्ज
दोसु ।
सरोसु ॥ ४३९-३ ॥
*.
બાહુ વાડી જા ભલે, ના તેમાં ઈ રાષ; હૈયા થકી જે નીસરે નગ્ મુજ સરાષ.
વિપ્રલંભ શૃંગારના ઉદાહરણુમાં કવિએ અત્યુકિત દ્વારા પ્રેષિતભર્તૃકા નાયિકાનું રસિક ચિત્ર રજૂ કર્યું છે. બારણે કાગડાને ખેલતા સાંભળી વિરહિણી એને ઉડાડતી હાય છે. કાગડા ખેાલે તે મહેમાન આવે એવી માન્યતા છે. નાયિકા પેાતાના મેાંધા મૂલા મહેમાનની – નાયકની અપેક્ષાથી બારણે આવે છે, પણ કાઈને નહિ જોતાં એ ખેટાખાલા કાગડાને ઉડાડે છે. તેમ કરતાં વિરહથી કૃશ થએલ એના હાથમાંથી અર્ધા વલય નીકળી પડે છે, અને જમીન ઉપર પડી તૂટી જાય છે. એટલામાં એ સહસા પેાતાના પિયુને આવતા જુએ છે, અને એથી એને એટલે બધા હર્ષ થાય છે કે એ હર્ષોંથી હષ્ટપુષ્ટ થતાં બાકીનાં અર્ધા વલય તડાક દઈને ફૂટી જાય છે ! એ આલેખતાં કવિ કહે છેઃ-~~~
.
वायसु उड्डवन्तिभए पिउ दिउ सहसति । અના વહયા મહિદિ ય અદા હ્રષ્ટ તનુ ત્તિ રૂબર-૨ ઉડાડતીએ દીઠે પિયુ ભાક; અ અલૈયાં મહી પડયાં, ફૂટયાં અર્ધ તડાક
“ વાયસ
Jain Education International
ખીજા ઉદાહરણમાં એક સુંદર સભાવનાનું આપણને દર્શીન થાય છે. શિશિર ઋતુમાં સરેાવરના પાણીમાંથી વરાળ નીકળતી જોઈ કવિ કલ્પના કરે છે કે વિરહાગ્નિથી ખળતા કાઈક એમાં પડયો છે, એને ધૂમાડા નીકળે છે !
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
