________________
શ્રી હેમ સારસ્વત સત્ર: નિબંધસંગ્રહ
૨૧
किं कण्ठाभरणादिभिर्बठरयस्यात्मानमन्यैरपि
श्रयन्ते यदि तावदर्थमधुराः श्रीसिद्धहेमोक्तयः॥
સિદ્ધહેમ'ના સાત અધ્યાય સંસ્કૃત માટે છે, જ્યારે આઠમછેલે–અધ્યાય પ્રાકૃત, શાસેની. માગધી, પૈશાચી, ચૂલિકાપૈશાચી અને અપભ્રંશ માટે છે. સંસ્કૃત સાથે પ્રાકૃતને સમાવેશ એ આ શબ્દાનુશાસનની ખાસ વિશિષ્ટતા છે. તેમાંય ખાસ કરી અપભ્રંશના નિરૂપણમાં આચાર્યશ્રીએ વિસ્તૃત અને અનુપમ ફાળો આપ્યો છે. અપભ્રંશ ભાષા ગુજરાતીની જનની હોઈ આપણી ભાષાના ક્રમિક અભ્યાસ માટે એ પરમ આશીર્વાદરૂપ છે. અપભ્રંશ ઉદાહરણો આપણને તે સમયના સાહિત્યને પરિચય કરાવે છે. એટલું જ નહિ પણ ગુજરાતી ભાષાની શરૂઆત સામાન્ય રીતે મનાય છે એમ ૫૦૦ વર્ષ ઉપર નથી, પણ ૯૦૦- ૧૦૦૦ વર્ષ ઉપર છે તે દર્શાવે છે. ખાસ કરી વીરરસની અછતવાળી કહેવાતી આપણી ગુજરાતી ભાષામાં તે સમયે વીરરસનું કેવું સુંદર સાહિત્ય હતું તેને આપણને ખ્યાલ આપે છે. આપણે એમાંનાં ચેડાં ઉદાહરણો જોઈ એ.
એ ઉદાહરણે મુખ્યત્વે ત્રણ જાતનાં છે ગંગારરસનાં, વીરરસનાં અને ઉપદેશનાં કિંવા સુભાષિત. શૃંગારમાં પણ સંગ સંગારનાં અને વિપ્રલંભ શૃંગારના એમ બે જાતનાં છે. નમૂના દાખલ આપણે દરેક પ્રકારનાં બબ્બે ઉદાહરણ અનુક્રમે જોઈ એ. ઉદાહરણ સાથે એનાં સમલે કી ભાષાંતર આપ્યાં છે, જેથી અર્થ સુગમ થાય તેમજ અપભ્રંશ અને ગુજરાતી વચ્ચેનું સામ્ય યથાર્થ સમજાય.
ચંદ્રને વાદળમાં છુપાયલે જોઈ કવિ કલ્પના કરે છે કે ચંદ્ર ગૌરીને સુંદર મુખથી છતા, એટલે એ તે શરમને માર્યો સંતાઈ ગયો છે!
ओ गोरी-मुह-निजि अउ वलि लुक्कु मियङ्क । अन्नु वि जो परिहविय-तणु सो किवं भवंइ
નિત // ૪૦૨-૨ || “જે ગોરીમુખહારી વાદલલીન પંચક
અન્ય થકી જે પરભવ્યો તે યમ ભમે નિશંક?” શંગારના બીજા ઉદાહરણમાં આ પણે માલવાના પૃથિવીવલ્લભ
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
