________________
ગુજરાતી સાહિત્ય પરિષદ
છે. એની શરૂઆતના ૭૦ લોકમાં પાટણ શહેરનું વર્ણન છે. સિદ્ધરાજ જયસિંહ સુધીનાં પંદર સર્ગો કરી તે પછી કુમારપાળ રાજાના સંબંધમાં છેલ્લા પાંચ સર્ગો છે. તે યુગની સાંસારિક રીતિઓ, ધાર્મિક પ્રવૃત્તિઓ, લડાયક પદ્ધતિઓ, વિગેરે પર એ ગ્રંથ ખૂબ પ્રકાશ પાડે છે. ફાર્બસ સાહેબે ગ્રંથમાળામાં એ ગ્રંથને આધાર લીધો જણાય છે, પણ અનેક જગાએ એ ગ્રંથ બરાબર સમજ્યા નથી એમ દેખાઈ આવે છે.
આ ગ્રંથને ઈતિહાસની નજરે સાર્વત્રિક ઉપગ છે અને વ્યાકરણના અભ્યાસીને વૈજ્ઞાનિક નજરે પણ ઉપયોગ છે. આ ગ્રંથ પર અભયતિલકગણીએ ટીકા રચી છે અને આ ગ્રંથ ટીકા સહિત બે વિભાગમાં “બેબે સંસ્કૃત સીરિઝ'માં છે. કાથાવટેએ મુદ્રિત કર્યો છે. એનાં પૃષ્ઠ ૧૪૦૦ થાય છે. ગ્રંથ અસાધારણ ઉપયોગિતાથી ભરપૂર છે. એમાં તઘુગીન શોનાં નામે, વ્યવહારનીતિઓ, ચાલુ રિવાજો, વગેરે ખૂબ જાણવા જેવું છે અને એનું વાંચન ઇતિહાસની નજરે પણ પૂર્ણ બદલે વાળે તેવું છે. આ ગ્રંથ લગભગ ૬૦૦૦ લોકપ્રમાણ છે.
(૮) “કુમારપાળચરિત
શબ્દાનુશાસન'ના આઠમા અધ્યાય પ્રાકૃતવિભાગનાં દષ્ટાંત આપવા “યાશ્રય” કાવ્યની પૂરવણીરૂપે કુમારપાળ ચરિત હેમચંદ્રાચાર્યે પ્રાકૃતમાં લખ્યું. એનાં એક બાજુ દષ્ટાંતે ચાલે છે અને સાથે સંસ્કૃત “યાશ્રયના વસમા સ પછીનું કુમારપાળચરિત્ર ચાલે છે. એના આઠ સર્ગો છે. પ્રથમના પાંચ સર્ગમાં અણહિલ્લપુર પાટણનું વર્ણન, રાજાને વૈભવ, જિનેશ્વરનાં મંદિરની ભવ્યતા, રાજા દર્શને જાય તેની સવારીનું વર્ણન, રાજાની ભવ્ય ઉદાર જિનપૂજા, ઉદ્યાનની ભવ્યતા, રાજવૈભવ અને યતના સુખને
ખ્યાલ આપવામાં આવ્યું છે. છઠ્ઠા સર્ગમાં મલ્લિકાર્જુન સાથે કુમારપાળનું યુદ્ધ વર્ણવ્યું છે અને સાતમા આઠમા સર્ગમાં મૃતદેવીને ઉપદેશ અને રાજાના મુખમાં ગુણવર્ણન મૂકયું છે. આ ગ્રંથ પણ એતિહાસિક છે. એના ઉપર પૂર્ણકળશગણુએ સુંદર ટકા રચી છે અને શંકર પાંડુરંગ પરબે એને “બેબે સંસ્કૃત સીરિઝ'માં પ્રકટ
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org