Haim Saraswat Satra

SR No.: 005027
Original Sutra Author: N/A
Author: Bharatiya Vidya Bhavan Mumbai
Publisher: Bharatiya Vidya Bhavan
Publication Year: 2004
Total Pages: 366
Language: Gujarati
Classification: Book_Gujarati
File Size: 17 MB

Page 153

ગુજરાતી હત્ય પરિષદ
દેાની પ્રજાતી જીવનનું અને તેની વિચારભૂમિકાનું પાસું ફેરવી નાખ્યું એમ કહીએ તા ખોટું નથી. કુપાલપ્રતિષેધ અને તેના પરિણ!મરૂપ અમારÙા! એની જડ છાપ આજના ગુજરાત પર નથી એમ કાણ કહો શકશે ?
આજે
*
એક સાહિત્યાચાય તરીકે હેમચન્દ્રનું સ્થાન ભારતના પ્રતિહાસમાં અજોડ છે. માળવા અને ગૂજરાતની રાજકીય સ્પર્ધામાંથી સાંસ્કારિક સ્પર્ધા જન્મી અને એ સ્પર્ધાનું પરિણામ તે સિદ્ધરાજની વિનંતિ પરથી હેમચન્દ્રે લખેલું ‘ સિદ્ધહૈમવ્યાકરણ. ' પણ હેમચન્દ્રની સતામુખી પ્રતિભા માત્ર વ્યાકરણ લખીને અટકી નથી. · અભિધાનચિન્તામણિ, ‘ ‘ અનેકાર્થસ ગ્રહ, '‘નિધ ટુંકાશ, ' ‘ દેશીનામમાલા' જેવા શબ્દકોશ, ‘સિદ્ધહેમ, ’ ‘લિંગાનુશાસન ’‘ધાતુપારાયણુ ’ જેવા વ્યાકરણગ્રંથ, ‘કાવ્યાનુશાસન' જેવા અલંકારગ્રન્થ, ‘ છન્દાનુશાસન ’ જેવું છંદઃશાસ્ત્ર, સંસ્કૃત અને પ્રાકૃત દ્વાશ્રય ’ તથા ‘ સપ્તસધાન’ જેવાં કાવ્યા, પ્રમાણુમીમાંસા' અને યોગશાસ્ત્ર' જેવા ગહન શાસ્ત્રીય ગ્રન્થા અને ‘ ત્રિષષ્ટિશલાકાપુરૂષચરિત્ર’ જેવાં કવિત્વયુક્ત ચરિત્રો, ઈત્યાદિ અનેક વિષય પરના તેમના ગ્રન્થેા, ડૉ. પિટર્સને આશ્ચર્યની ઊભરાતી લાગણીએ સાથે આપેલું “ જ્ઞાનને મહાસાગર ’ (Ocean of Knowledge) એ વિશેષણ સાર્થક ઠરાવે છે.
C
46
,,
સેામપ્રભસૂરિએ * શતાથૈકાવ્ય 'ની ટીકામાં લખ્યું છે—
*
तं व्याकरणं नवं विरचितं छन्दो नवं दयाश्रयाSलंकारी प्रथितौ नवौ प्रकटितं श्रीयोगशास्त्रं नवम् । तर्कः संजनितो नवो जिनवरादीनां चरित्रं नवं बद्धं येन न केन केन विधिना मोहः कृतो दूरतः ॥
*
જેણે નવું વ્યાકરણ, નવું છંદઃશાસ્ત્ર, નવું ચાશ્રય, નવું અલંકારશાસ્ત્ર, નવું તર્કશાસ્ત્ર, અને નવાં જિનરતા રચેલ છે તેણે ( હેમચંદ્રે ). આમ કરીને કયી કયી રીતે આપણા મેહ દૂર કર્યા નથી ? ” — અર્થાત્ સર્વ રીતે કર્યા છે.
આવા પ્રભાવશાળી પુરુષની આસપાસ વિદ્યાપ્રેમી શિષ્યાનું મંડળ જામે એ તદ્દન સ્વાભાવિક છે. આવા પુરુષા શિષ્યમ`ડળ વિશાળ બનાવવા પરત્વે ઉદાસીન હોય છે. વહેતી ગંગામાંથી જેમ