Page Text
________________
આવે છે, આત્માના અધ્યવસાયો વિશુદ્ધ બનતા જાય છે. અને વિશિષ્ટ પ્રક્રિયા કરે છે. મિથ્યાત્વ મોહનીય કર્મની ગ્રંથિભેદ કર્યા
જ્યારે ગ્રંથિભેદની નજીક આવી પહોંચે છે ત્યારે કોઈપણ કર્મની પછીની જે સ્થિતિ છે તેમાં પહેલા અંતર્મુહૂર્ત જેટલો સમય છોડી. સ્થિતિ પહેલાના જેટલી અતિશય દીર્ધ રહેતી નથી. પરંતુટુંકાઈને દઈને પછીના બીજા અંતર્મુહૂર્ત જેટલા સમયોની સ્થિતિમાં રહેલા એક કોડા કોડી સાગરોપમની અંદર થઈ જાય છે. જ્યારે તેના મિથ્યાત્વ મોહનીય કર્મના પુદ્ગલોને આ અનિવૃત્તિકરણ અધ્યવસાયોની વિશુદ્ધિ વધુને વધુ તીવ્ર બનતી જાય છે, ત્યારે નામના અધ્યવસાય દ્વારા ઉપર નીચે ખસેડી દઈ અંતર્મુહૂર્ત જેટલું સન્માર્ગમાં અંતરાય રૂપ રાગદ્વેષની નિબિડ ગ્રંથિને ભેદી નાંખવા મિથ્યાત્વના દલિક વિનાનું પોલાણ બનાવે છે. આ પોલાણને માટે પ્રચંડ શુભ પુરુષાર્થ કરી અધ્યવસાયને અત્યંત વિશુદ્ધ અંતરકરણ કહે છે. આ અંતરકરણના પ્રયત્નથી મિથ્યાત્વ બનાવવાની જરૂર પડે છે. ઘણાં આત્માઓ આવા ગ્રંથિદેશ | મોહનીય કર્મની સ્થિતિ બે વિભાગમાં વહેચાઈ જાય છે(ગ્રંથિસ્થાન) નજીક આવીને થાકી ગયા હોય તેમ હિંમત હારી અંતરકરણનાં પ્રથમ સમય નીચેની સ્થિતિ અને અંતરકરણના જઈ ધીરજ ગુમાવીને તે સ્થાનથી પાછા વળે છે, અભવ્ય છેલ્લા સમયની ઉપરની સ્થિતિ, આત્માઓ જેમનો કદી મોક્ષ થવાનો જ નથી તેઓ પણ આ અંતરકરણનો કાળ ઉપશમ સમ્યકત્વના અનુભવ દ્વારા ગ્રંથિસ્થાન સુધી તો આવી શકે છે. જીવને ગ્રંથિસ્થાન નજીક પુરો થવા આવે ત્યારે જધન્યથી એક સમય અને વધુમાં વધુ ૬ લઈ આવનાર અધ્યવસાયને યથાપ્રવૃત્તકરણ કહેવામાં આવે આવલિકા જેટલો કાળ બાકી રહ્યો હોય ત્યારે કમનસીબે કોઈ છે. કરણ એટલે અધ્યવસાય, યથાપ્રવૃત્ત એટલે આપોઆપ જ જીવને ““કલ્પના' ન હોય અને અકાળે ધાડ પડે'' તે રીતે જીવના વિશેષ પુરુષાર્થ વિના પ્રવર્તમાન, આવા યથાપ્રવૃત્તકરણ અનંતાનુબંધી કષાયરૂપી ચોરો એકદમ જાગૃત થઈ જાય છે. અર્થાત ગ્રંથિદેશની મુલાકાત જીવને અનંતવાર થવાનો સંભવ અર્થાત ઉદયમાં આવે છે ત્યારે વધુમાં વધુ તે ૬ આવલિકાના છે. પરંતુ જે જીવ ગ્રંથિભેદ કરનાર છે, તેને એની ઉપના સમયમાં સાસ્વાદન નામના સમ્યક્ત્વનો અનુભવ કરે છે. તેને અપૂર્વકરણ નામના અધ્યવસાયરૂપ સોપાન ઉપર આરોહણ - બીજા ગુણસ્થાનકના નામે ઓળખવામાં આવે છે. અને ત્યાર કરવાનું હોય છે. આ અધ્યવસાયના નામ પ્રમાણે તેમાં પ્રવેશ પછી તે અવશ્ય પહેલા ગુણસ્થાનકે જ ઉતરી પડે છે. સદ્દભાગ્યે કરનાર જીવન અધ્યવસાય અપૂર્વ જ હોય છે. એથી પાંચ જે જીવને આવા અનંતાનુબંધિનો ઉદય થતો નથી તે ઉપશમ ‘‘અપૂર્વ' વસ્તુમાંથી એક ગુણસંક્રમ સિવાય બાકીના ચાર સભ્યત્વના અનુભવ કાળમાં મિથ્યાત્વની ઉપરની સ્થિતિમાં અપૂર્વ અર્થાત અપૂર્વ સ્થિતિબંધ-સ્થિતિઘાત-રસઘાત-ગુણશ્રેણી રહેલા કર્મદલિકોમાંથી કેટલાકને પોતાના શુભ અધ્યવસાયથી નામની સૈદ્ધાન્તિક પ્રક્રિયાઓ આ કરણમાં અપૂર્વપણે પૂર્વેન થઈ બરાબર ધોઈને સ્વચ્છ બનાવી દે છે. તો કેટલાકને અર્ધ સ્વચ્છ હોય તે રીતે પ્રવર્તે છે. યથાપ્રવૃત્ત-કરણ કરતાં આ કરણમાં બનાવે છે. પરંતુ બાકીના તેવાને તેવા મલિન રહે છે. આ રીતે અધ્યવસાયની વિશુદ્ધિ અનંતગુણ હોય છે. આ કરણમાં રહીને ઉપરની સ્થિતિના મિથ્યાત્વના પૂગલોને ત્રણ વિભાગમાં વહેંચી જીવ પોતાના વિશુદ્ધ અધ્યવસાય દ્વારા સંસારના સુખ અને દુઃખ નાંખવાની પ્રક્રિયાને ત્રિપુંજકરણ કહે છે. ઉપશમ સમ્યકત્વના પ્રત્યેના અતિશય રાગદ્વેષની કર્કશ ગૂઢ દુર્ભેદ્ય ગાંઠ ભેદી નાંખે કાળમાં જ સત્તામાં રહેલા ઉપરની સ્થિતિના મિથ્યાત્વ દલિકો છે. અર્થાત તેને સંસારના સુખ પ્રત્યે ઉદાસીનતા અને દુઃખ પ્રત્યે ત્રણ વિભાગમાં વહેંચાઈ જાય છે. અતિ સ્વચ્છ સ્થિતિ સમ્યકત્વ સહિષ્ણુવૃત્તિ આવી જાય છે. અર્ધ પુદ્ગલ પરાવર્ત કાળથી વધુ મોહનીય નામે, અર્ધ સ્વચ્છ સ્થિતિ મિશ્ર મોહનીય નામે, અને સંસારમાં પરિભ્રમણ કરવાનું ન હોય તેવા જીવો જ ગ્રંથિભેદ ત્રીજી અશુદ્ધ સ્થિતિ પહેલાની જેમજ મિથ્યાત્વમોહનીય નામ કરવાને સમર્થ થાય છે. તે સિવાયના જીવોને યથાપ્રવૃત્તકરણ ઓળખાય છે. ઉપશમ સમ્યકત્વનો કાળ પૂરો થયા પછી થાય છે, પણ અપૂર્વકરણ પ્રવર્તતું નથી.
ત્રણમાંથી ગમે તે સ્થિતિ ભવિતવ્યતાવશ ઉદયમાં આવે છે. અપૂર્વકરણનો કાળ માત્ર અંતર્મુહૂર્તનો હોય છે. ગ્રંથિભેદ અંતરકરણ કરવા માટે ગ્રંથિભંદ કર્યા પછી આત્મા તરત કર્યા બાદ જીવને અનિવૃત્તિકરણ નામનો અધ્યવસાય પ્રવર્તે જ ભાવિ અંતર કરણના સમયમાં રહેલા મિથ્યાત્વ મોહનીય છે. આ અધ્યવસાય એક સાથે ગ્રંથિ ભેદ કરનાર જીવોને એક કર્મના દળિયાને ઉપાડી ઉપાડીને ઉપરની અને નીચે રહેલી સરખો હોય છે. ગ્રંથિભેદ કર્યા પછી અંતર્મુહૂર્ત કાળમાં જ જીવને સ્થિતિઓના દલિક પુંજોમાં ભેળવી દે છે. અંતર્મુહૂર્ત જેટલા અતિ અવશ્ય માર્ગદર્શનની ઉપલબ્ધિ થાય છે. પણ તે પ્રાપ્ત કરવા અલ્પકાળમાં આ રીતે દલિક રહિત અંતરનું નિર્માણ થાય છે. માટે અનિવૃત્તિ કરણમાં વર્તમાન જીવ છેડે અંતઃકરણ કરવાની અને અંતરકરણ કહે છે. એ કરવાનું અનિવૃત્તિકરણના
૪૦
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
| SR No. | 004987 |
| Book Title | Jain Tattvagyan Chitravali Prakash |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Bhuvanbhanusuri |
| Publisher | Divya Darshan Trust |
| Publication Year | |
| Total Pages | 64 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Book_Gujarati |
| File Size | 16 MB |