________________
૧૬૨
બત્રીશીના સથવારે-કલ્યાણની પગથારે ન હોય” એટલો જ લેવાનો છે, “સામાન્ય રીતે નિષિદ્ધ ન હોય એવો નહીં. એટલે તાત્પર્યાર્થ એ મળે છે કે કયું આચરણ જીતવ્યવહારરૂપ ન જ બની શકે? તો કે જે સર્વથા નિષિદ્ધ હોય તે ન જ બની શકે, સામાન્ય રીતે જે નિષિદ્ધ હોય તે બની પણ શકે. (જો સંવિગ્ન ગીતાર્થ દ્વારા આચરિત હોય તો જીતરૂપ બને, નહીંતર ન બને.)
શંકા - તમે આવું શાના પરથી કહો છો ?
સમાધાન - આવી સ્પષ્ટ અસંદિગ્ધ તારવણી કરાવી આપનારા ઘણાં કારણો છે.
(૧) જીતવ્યવહારનો ઉચ્છેદ થઈ જવાની આપત્તિ. (૨) ધર્મરત્નપ્રકરણમાં આપેલાં ઉદાહરણો અસંગત થઈ જવાની આપત્તિ. (૩) અનેકશાસ્ત્રવચનોનો નિષ્કર્ષ (૪) વિધાન-નિષેધમાં એકાંત ન હોવાનાં શાસ્ત્રીય કથનો. આ ચારે કારણોને આપણે સમજીએ -
(૧) જીતવ્યવહારનો ઉચ્છેદ થઈ જવાની આપત્તિ - “જે સામાન્યથી નિષિદ્ધ હોય એ પણ જીતવ્યવહારરૂપ (શિષ્ટાચારાત્મક માર્ગરૂપ) ન જ બની શકે આવું જ માનીએ તો એનો અર્થ એ થાય કે જે આચરણ શાસ્ત્રવિહિત હોય એ જ જીતવ્યવહારરૂપ બની શકે. પણ આવું આચરણ તો “ભગવદ્વચન” રૂપ પ્રથમ માર્ગમાં જ પ્રવિષ્ટ થઈ જાય છે. એટલે ગ્રન્થકારે જેનો બીજા માર્ગ તરીકે ઉલ્લેખ કરેલો છે એ “જીત' રૂપ કોઈ આચરણ બચવા જ નહીં પામે.. ને તેથી એ માર્ગનો ઉચ્છેદ થઈ જશે.
શંકા - આ રીતે જીતનો ઉચ્છેદ થઈ જવાની તમે જે આપત્તિ આપો છો તે બરાબર નથી. શાસ્ત્ર જે બાબતોનું નથી વિધાન કરતું કે નથી નિષેધ કરતું, પરંતુ ઉદાસીન રહે છે, તેવી બાબતોનું દેશ-કાળાદિને આશ્રીને થતું આચરણ “જીત’ રૂપ બની શકે છે. એટલે કે આવો વિભાગ કલ્પી શકાય છે. શાસ્ત્રવિહિત આચરણ એ પ્રથમ ભગવદ્ વચનરૂપ માર્ગ છે. શાસ્ત્રનિષિદ્ધ આચરણ એ ઉન્માર્ગ છે અને શાસ્ત્ર જેના પ્રત્યે
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
