________________
બત્રીશી-૪, લેખાંક-૨૪
૨૪૫
સમાધાન- ના, નથી. આશય એ છે કે કોઈપણ આધાર રાખીને થતી મહાનુપણાની બુદ્ધિ એ ધર્મદનિકા નથી, પણ અમુક ચોક્કસ આધાર પર થતી એ બુદ્ધિ જ ધર્મજનિકા છે. એટલે જ, પ્રભુનું સમવસરણ-છત્ર-ચામરાદિ પ્રાતિહાર્ય વગેરે જોઈને અભવ્યાદિ પણ ચમત્કૃત થઈ જાય છે. આકર્ષિત થઈ જાય છે. આમની કેવી અપાર સમૃદ્ધિ ! એ રીતે મહાનતાને એ પિછાણે પણ છે. છતાં એના આત્માને, આત્માની દૃષ્ટિએ કશો લાભ થતો નથી. એમ, જેમ અંબડ પરિવ્રાજક સુલસીશ્રાવિકાની પરીક્ષા કરવા માટે સમવસરણ બનાવેલું હતું, એમ કોઈ માયાવી પણ બનાવી શકે છે. એ વખતે માયાવી, પ્રભુતુલ્ય મહાન ન હોવા છતાં, જો આ બાહ્ય સમૃદ્ધિના આધારે જ મહાનતાની બુદ્ધિ કરવાની હોય તો એ માયાવી અંગે પણ કરવી જ પડે.. અને તો પછી એ બુદ્ધિ ધર્મજનિકા પણ બનવી જોઈએ, પણ બનતી નથી, કારણ કે એ બુદ્ધિ બ્રાન્ત છે.
એટલે પ્રભુ અંગે પણ “આ મહાનું છે, કારણકે સમવસરણાદિથી શોભે છે” આવી બુદ્ધિ થાય તો એ અહીં ધર્મજનિકા તરીકે અભિપ્રેત નથી. દિગંબર આચાર્ય શ્રીમંતભ આપ્તમીમાંસા ગ્રન્થમાં કહ્યું છે કે - હે પ્રભો ! દેવોનું આગમન, ચામર, ગગનવિહારાદિ વિભૂતિ તો માયાવીઓ પાસે પણ જોવા મળે છે. તેથી આવી વિભૂતિના કારણે જ અમે તને મહાનું માનીએ છીએ, એવું નથી.
શંકા - “આ મહાનું છે” આવી બુદ્ધિને ટૂંકમાં મહત્ત્વબુદ્ધિ કહે છે. “આવી મહત્ત્વબુદ્ધિ જેને તેને અંગે થાય તો ધર્મજનિકા બને એવો નિયમ નહીં માનવાનો.....પણ “એવી બુદ્ધિ (શ્રીજિનેશ્વરદેવ જેવી) અમુક ચોક્કસવ્યક્તિ અંગે થાય તો ધર્મજનિકા બને એવો નિયમ માનવાથી આવો પ્રશ્ન ઊભો નહીં થાય, કારણકે માયાવી એ અભિપ્રેત ચોક્કસ વ્યક્તિ નથી. ને તેથી મહાનતાની બુદ્ધિનો આધાર તો
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
