Page Text
________________
५२
नयविंशिका-५
ऽन्यतरभङ्गात्मकं वाक्यं नयः, प्रमाणनिरपेक्षं च तद् दुर्नयः । मलयगिरिचरणानां मतेऽन्यतरभङ्गात्मकमपि स्यात्कारलाञ्छितं सत्प्रमाणवाक्यमेव, तदलाञ्छितमेव नयवाक्यं, तत्तु मिथ्यैव। अत्र सप्रसङ्गमाप्तमीमांसा(श्लोक-१०८)भाष्याधिकारः - तथाहि निरपेक्षत्वं प्रत्यनीकधर्मस्य निराकृतिः । सापेक्षत्वमुपेक्षा, अन्यथा प्रमाणनयाविशेषप्रसङ्गात् । धर्मान्तरादानोपेक्षाहानिलक्षणत्वात्प्रमाणनयदुर्नयानां, प्रकारान्तरासम्भवाच्च । प्रमाणात्तदतत्स्वभावप्रतिपत्तेर्नयात्तत्प्रतिपत्ते१र्नयादन्यनिराकृतेश्चेति विश्वोपसंहृतिः ॥४॥ तदेवं नय-प्रमाणवाक्ययोर्भेदो व्युत्पादितः, अथ के ते सप्त नयाः ? इति जिज्ञासायां नयसप्तप्रकारान् समुत्कीर्तयति -
नैगमः सङ्ग्रहश्चैव व्यवहारर्जुसूत्रकौ । शब्दसमभिरूद्वैवम्भूताः सप्त नया मताः ॥५॥
શ્રી મલયગિરિજીના મતે અન્યતરભંગવાક્ય પણ જો ચાતુપદલાંછિત હોય તો પ્રમાણવાક્ય જ છે, જો અલાંછિત હોય તો એ નયવાક્ય છે, અને એ તો મિથ્યા જ છે.
અહીં સપ્રસંગ આપ્તમીમાંસા(શ્લોક ૧૦૮)ભાષ્યનો અધિકાર પણ જોઈ લઈએ“પ્રત્યનીકધર્મનું (=પ્રતિપક્ષીધર્મનું=ઈતરાંશનું) નિરાકરણ એ નિરપેક્ષત્વ છે. એની ઉપેક્ષા એ સાપેક્ષત્વ છે. અન્યથા = ઈતરાંશનું ઉપાદાન એ જ જો સાપેક્ષત્વ તરીકે લેવાનું હોય તો પ્રમાણ અને નય વચ્ચે ભેદ જ ન રહે, કારણ કે ઈતરાંશધર્મનું આદાન-ઉપેક્ષા અને હાનિ ( નિષેધ-નિરાકરણ) એ જ ક્રમશઃ પ્રમાણ-નય અને દુર્નયનું લક્ષણ છે, અને આ સિવાય ચોથો કોઈ પ્રકાર સંભવતો નથી. આમાં કારણ એ છે કે પ્રમાણથી વસ્તુ તે=d (=સત્ત્વાદિ) સ્વભાવવાળી છે અને અત(=અસત્ત્વાદિ) સ્વભાવવાળી પણ છે એ જણાય છે, નયથી વસ્તુ તે સ્વભાવવાળી છે એમ જણાય છે. (એટલે કે આમાં અતસ્વભાવઅસત્ત્વાદિ અંગે ઉપેક્ષા-ઉદાસીનતા છે). અને દુર્નયથી અતસ્વભાવનું નિરાકરણ થાય છે. આ પ્રમાણે બધો ઉપસંહાર જાણવો.” જો આમ નયવાક્ય અને પ્રમાણવાક્યનો ભેદ સ્પષ્ટ કર્યો. હવે “એ સાત નવો કયા છે ?' એવી જિજ્ઞાસાને સંતોષવા માટે નયના સાત પ્રકારોનું સમુત્કીર્તન કરે છે --
ગાથાર્થ - નિગમ, સંગ્રહ, વ્યવહાર, ઋજુસૂત્ર, શબ્દ, સમભિરૂઢ અને એવંભૂત એમ સાત નયો કહેવાયેલા છે.
અન્વય અને અર્થ બને સુગમ છે. આપી સાત નયમાં પ્રથમ નૈગમનયને જણાવે
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
| SR No. | 004971 |
| Book Title | Nayavinshika |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Abhayshekharsuri |
| Publisher | Divya Darshan Trust |
| Publication Year | 2008 |
| Total Pages | 370 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Book_Gujarati |
| File Size | 18 MB |