Page Text
________________
पर्यायस्यैक एवांशः, न त्रयोंऽशाः
२१९ परंतु द्रव्यस्य यथा त्रयोंऽशा न तथा पर्यायस्य त्रयोंऽशाः, तस्य तु 'गुणपर्यायवद् द्रव्य'मितिसूत्रप्राप्त एक एवाधेयांशः । न च सहभाविनो गुणाः क्रमभाविनश्च पर्याया इत्येवं पर्यायाणामपि द्विविधत्वं प्रसिद्धमेवेति वाच्यं, क्रमभाविनां पिण्ड-शिवकादीनां मनुष्यदेवादीनां चादिष्टद्रव्यतया वस्तुतो द्रव्यात्मकत्वमेव, अन्यथा रूप-ज्ञानादीनामाधारत्वानुपपत्तेः, तदन्येषां तु गुण-पर्यायाणां पर्यायत्वमेव, गुणानामपि वस्तुतः पर्यायत्वात्, विवक्षावशत एव तेषां पृथगुपन्यासाद्, अन्यथा वस्तुतोऽपि तेषां पर्यायभिन्नत्वे पर्यायार्थिकनयवत् स्वतन्त्रो गुणार्थिकनयोऽपि शास्त्रेषु प्रोक्त उपलभ्येत । न चोपलभ्यतेऽतो गुणा अपि पर्याया एवेति पर्यायाणामेकविधत्वमेव । ततश्च तद्ग्राहकः पर्यायार्थिको नयोऽप्येक एव । अत एव त्रयो द्रव्यार्थिका एक ऋजुसूत्र एकश्च पर्यायार्थिक इत्येवं 'नैगम-सङ्ग्रह-व्यवहारर्जुसूत्रशब्दा नयाः ॥१-३४॥' इति सूत्रेण तत्त्वार्थाधिगमसूत्रे पञ्च नयाः प्रोक्ताः । तथापि द्रव्यार्थिका
અંશોમાંથી એક-એક અંશનો ગ્રાહક એક-એક નય છે. એટલે ત્રણ દ્રવ્યાંશ છે ને માટે ત્રણ દ્રવ્યાર્થિકનયો છે એ નિશ્ચિત થયું.
પણ દ્રવ્યની જેમ પર્યાયના ત્રણ અંશો છે નહીં. તેનો તો ગુણ-પર્યાયવદ્રવ્ય.... એવા સૂત્રથી પ્રાપ્ત થતો એક જ આધેયાંશ છે. “સહભાવી ગુણો અને ક્રમભાવી પર્યાય....” એમ પર્યાયો પણ બે પ્રકારના પ્રસિદ્ધ છે જ એવી શંકા ન કરવી, કારણ કે ક્રમભાવી જે પિંડ-શિવક વગેરે કે મનુષ્ય-દેવ વગેરે પર્યાયો, તે તો આદિષ્ટદ્રવ્યરૂપ હોવાથી વસ્તુતઃ દ્રવ્યાત્મક જ છે, નહીં તો એ બધા રૂપ-જ્ઞાન વગેરેના આધાર ન બની શકે. આ સિવાયના ગુણપર્યાયો તો પર્યાય જ છે, કારણ કે ગુણો પણ છેવટે પર્યાય જ છે, માત્ર એવી વિવક્ષાના કારણે જ એમને અલગ કહેવામાં આવે છે. નહીંતર તો = વસ્તુતઃ પણ જો તેઓ પર્યાયથી ભિન્ન હોય તો પર્યાયાર્થિકનયની જેમ સ્વતંત્ર એવો ગુણાર્થિકનય પણ શાસ્ત્રોમાં કહેલો જોવા મળત. પણ મળતો નથી. માટે ગુણો પણ પર્યાય જ છે, ને તેથી પર્યાયો એક પ્રકારના જ છે અને એટલે પર્યાયોનો ગ્રાહક નય પણ એક પ્રકારનો જ છે. એટલે ત્રણ દ્રવ્યાર્થિકનયો, એક ઋજુસૂત્ર અને એક પર્યાયાર્થિકનય. આમ તત્ત્વાર્થસૂત્રમાં નગમ-સંગ્રહ-વ્યવહાર-ઋજુસૂત્ર અને શબ્દનય... એમ કુલ પાંચ નયો કહેલ છે. તથા હિન્દુ સળયા"(સૂ. ૧૪૮) આવા સૂત્રધારા અનુયોગદ્વારમાં પણ શબ્દ-સમભિરૂઢ અને એવંભૂતનયને “શબ્દન' તરીકે સૂચિત કરેલ છે જ, ને એ રીતે પાંચ નયોના નિરૂપણમાં પોતાની સંમતિ પ્રદર્શિત કરેલ છે.
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
| SR No. | 004971 |
| Book Title | Nayavinshika |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Abhayshekharsuri |
| Publisher | Divya Darshan Trust |
| Publication Year | 2008 |
| Total Pages | 370 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Book_Gujarati |
| File Size | 18 MB |