Page Text
________________
प्रतिश्रोतोऽनुगामित्वे योगोपलब्धिः •
९६३
गोपेन्द्रवचनादस्मादेवं लक्षणशालिनः । परैरस्येष्यते योगः प्रतिश्रोतोऽनुगत्वतः ।। १५ ।।
गोपेन्द्रेति । अस्माद् गोपेन्द्रवचनात् एवंलक्षणशालिनः = शान्तोदात्तत्वादिगुणयुक्तस्य (अस्य = ) अपुनर्बन्धकस्य परैः = तीर्थान्तरीयैः योग ( इष्यते =) उच्यते । प्रतिश्रोतोऽनुगच्छति यः स प्रतिश्रोतोऽनुगस्तद्भावस्तत्त्वं ततः (= प्रतिश्रोतोऽनुगत्वतः ) । इन्द्रिय- कषायाऽनुकूला हि वृत्तिरनुश्रोतः । तत्प्रतिकूला तु प्रतिश्रोत इति ।
इत्थं हि प्रत्यहं शुभपरिणामवृद्धिः, सा च योगफलमित्यस्य योगौचित्यम् । तदाह- “वेलावलनवन्नद्यास्तदाऽऽपूरोपसंहृतेः । प्रतिश्रोतोऽनुगत्वेन प्रत्यहं वृद्धिसंयुतः । । ” ( यो . बिं. २०२) इति ।। १५ ।।
=
एतत्प्रदर्शनाशयमाह - ‘गोपेन्द्रे 'ति । प्रतिश्रोतोऽनुगत्वत इति । अत एव तस्य भवनिस्तारः, यथोक्तं दशवैकालिकचूलिकायां अणुसोओ संसारो, पडिसोओ तस्स उत्तारो ← (द.वै. चू.२/३), एतेन प्रातिश्रोतसिकी वृत्तिर्ज्ञानिनां परमं तपः ← ( ज्ञा. सा. ३१ / २ ) इति ज्ञानसारवचनमपि व्याख्यातम् । विषयकषायप्रतिननु प्रतिश्रोतोऽनुगत्वतः कथमस्य योगः इति चेत् ? अत्रोच्यते, इत्थं हि कूलवृत्तित्वप्रकारेण हि प्रत्यहं = प्रतिदिनं शुभपरिणामवृद्धिः भवति । सा च योगफलमिति धूमदर्शनाद्यथाऽनलसिद्धिस्तथा वर्धमानप्रशस्तपरिणामदर्शनाद्योगसिद्धिः इति अस्य योगौचित्यं = आंशिकयोगयोग्यत्वं निराबाधम् । अत्र योगबिन्दुसंवादमाह 'वेले 'ति । तद्वृत्तिस्त्वेवम् ' वेलावलनवद्' वेला = जलवृद्धिः तस्या वलनं = व्यावृत्तिः तद्वत् नद्याः गङ्गादिकायाः कुतो यद्बलनम् ? इत्याह- तदापूरोपसंहृतेः आपूरणं तस्य उपसंहृतेः महासमुद्रक्षोभेण यस्तस्या नद्या आपूरः = उपसंहारात्, निवृत्तप्रकृत्यधिकारस्य पुंसः प्रतिश्रोतोऽनुगतत्वेन हेतुना 'इन्द्रिय- कषायाऽनुकूला वृत्तिरनुश्रोतः तत्प्रतिकूला तु प्रतिવિશેષાર્થ :- જીવનો મોક્ષ સાથે જે યોગ કરાવે તે યોગ કહેવાય. અનાદિ કાળથી પ્રકૃતિ = કર્મપ્રકૃતિ પુરુષનો જીવનો પરાભવ કરી રહેલ છે. જીવના આનંદમય પવિત્ર સ્વરૂપનો પરાભવ કરવાનો અધિકાર રવાના થતાં જીવને મોક્ષ સાથે યોગ કરાવે એવા તત્ત્વની ઉપલબ્ધિ આંશિક રીતે પણ અવશ્ય थाय छे, भेने शास्त्रारो योग उहे छे. (१४/१४)
ગાથાર્થ :- આ પ્રકારના ગોપેન્દ્રના વચનથી ઉપરોક્તલક્ષણયુક્ત જીવમાં અન્ય દર્શનકારો વડે યોગ માન્ય કરાય છે. કારણ કે તે ઈન્દ્રિય વગેરેથી પ્રતિકૂળ રીતે વર્તે છે. (૧૪/૧૫)
=
-
•
Jain Education International
ટીકાર્થ :- ઉપરોક્ત ગોપેન્દ્રવચનથી, શાંતતા-ઉદાત્તતા વગેરે ગુણોથી સમૃદ્ધ બનેલા અપુનર્બંધક જીવમાં અન્ય દર્શનકારો વડે યોગ માન્ય કરાય છે. કારણ કે તે જીવ પ્રતિશ્રોતગામી છે. ઈન્દ્રિય અને કષાયને અનુકૂળ ચિત્તવૃત્તિ અનુશ્રોત કહેવાય છે.. તથા વિષય-કષાયને પ્રતિકૂળ ચિત્તવૃત્તિ પ્રતિશ્રોત કહેવાય છે. અપુનર્બંધક જીવ પ્રતિશ્રોતગામી હોવાથી પરધર્મીઓ પણ તેમાં યોગ માને છે. આ રીતે રોજ શુભ પરિણામની વૃદ્ધિ થતી જાય છે. આ જ યોગનું ફળ છે. તેથી આ અપુનર્બંધક જીવ યોગને ઉચિત છે, યોગ માટે યોગ્ય છે- એમ ફલિત થાય છે. શ્રીહરિભદ્રસૂરિજી મહારાજે પણ યોગબિંદુમાં જણાવેલ છે કે → “જેમ મહાસમુદ્રમાં ભળવાથી નદીમાં આવેલી પાણીની ભરતીનો ઉપસંહાર થવાથી જલવૃદ્ધિ રવાના થાય છે તેમ પ્રતિશ્રોતગામી હોવાના કારણે અપુનર્બંધક જીવ વૃદ્ધિને અનુભવતો હોય છે.” – (૧૪/૧૫)
१. हस्तादर्श '... दक्षण...' इत्यशुद्धः पाठः ।
=
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
| SR No. | 004941 |
| Book Title | Dwatrinshada Dwatrinshika Prakran Part 4 |
| Original Sutra Author | Yashovijay Upadhyay |
| Author | Yashovijay of Jayaghoshsuri |
| Publisher | Andheri Jain Sangh |
| Publication Year | 2002 |
| Total Pages | 378 |
| Language | Gujarati, Sanskrit |
| Classification | Book_Gujarati |
| File Size | 22 MB |