Page Text
________________
• चित्तस्य फलपेण परिणमनम् • ___
१०९५ रहिताः । तदुक्तं- “तासामनादित्वं, आशिषो नित्यत्वात्” (यो.सू.४-१०) ।
'द्वितीया अपि चित्तभूमावेवानादिकालं संचिता यथा यथा पाकमुपयान्ति तथा तथा गुणप्रधानभावेन स्थिता जात्यायुर्भोगलक्षणं कार्यमारभन्त इति । तदेतत्कर्माऽऽशयफलं जात्यादिविपाक इति।
यद्यपि सर्वेषामात्मनां क्लेशादिपरामर्शो नास्ति, तथापि ते चित्तगतास्तेषां व्यपदिश्यन्ते, शेषस्य मोहलक्षणस्य बीजस्य = वासनाकारणस्य अनादित्वात् आदिरहिताः = अनादिमत्यः । अत्रैव योगसूत्रसंवादमाह- तासामिति। अत्र च राजमार्तण्डव्याख्यैवम् → तासां = वासनानां अनादित्वम् । न विद्यते आदिर्यस्य तस्य भावः तत्त्वम् । तासामादिर्नास्तीत्यर्थः। कुतः ? इत्यत आह- आशिषो नित्यत्वात् । येयमाशीर्महामोहरूपा 'सदैव सुखसाधनानि मे भूयासुः मा कदाचन तैमें वियोगो भूदिति यः सङ्कल्पविशेषो वासनानां कारणं तस्य नित्यत्वात् = अनादित्वादित्यर्थः । एतदुक्तं भवति-कारणस्य सन्निहितत्वादनुभवसंस्कारादीनां कार्याणां प्रवृत्तिः केन वार्यते ? अनुभव-संस्काराद्यनुविद्धं सङ्कोचविकासधर्मि चित्तं तत्तदभिव्यञ्जकविपाकलाभात् तत्तत्फलरूपतया परिणमत इत्यर्थः - (रा.मा.४/१०) इति वर्तते । इत्थं स्मृतिमात्रफला आदिमाः कर्मवासना अभिहिताः ।
इदानीं जात्यायुर्भोगफला द्वितीयाः कर्मवासना निरूपयति- द्वितीयाः कर्मवासना अपि । इदञ्च प्राक् राजमार्तण्डव्याख्याप्रदर्शनावसरे (रा.मा.२/१३) उक्तमेव ।
ननु क्लेश-कर्म-विपाकाऽऽशयाऽपरामृष्टत्वं नेश्वरकल्पनाप्रयोजकम्, सर्वेषां जीवानां क्लेश-कर्मादिशून्यत्वात्, तेषामन्तःकरणधर्मत्वात् । ततश्च नेश्वरः कल्पनामर्हतीत्याशङ्कापराकरणायाऽऽह- यद्यपीति । ते = क्लेशादयः चित्तगताः तेषां = संसारिणां आत्मनां व्यपदिश्यन्ते, ते हि तत्फलयोः सुख-दुःखयोः भोक्तार इति । यथा योधगतौ = योद्धृषु वर्तमानौ जयाऽजयौ = विजय-पराजयौ स्वामिनः व्यपदिश्यते । કે અનુભવ સંસ્કારરૂપે પરિણમે છે અને સંસ્કાર સ્મૃતિરૂપે પરિણમે છે. તથા ઉપરોક્ત તમામ અવસ્થામાં અનુસંધાન કરનાર ચિત્ત તો એક જ હોય છે. તેથી પ્રસ્તુત કાર્યકારણભાવ મુશ્કેલ નહિ થાય કારણ કે વાસનાઓનું બીજ મોહ છે. “સુખના સાધનોનો ક્યારેય વિયોગ ન થાવ એવો અધ્યવસાય એ મોહનું લક્ષણ છે. આ મોહ અનાદિ કાળનો હોવાથી વાસના પણ અનાદિકાલીન છે. વાસનાનો = સંસ્કારોનો કોઈ ચોક્કસ પ્રારંભ કાળ નથી. પણ પહેલેથી જ વિદ્યમાન છે. આ બાબત વિશે યોગસૂત્રમાં જણાવેલ છે કે “વાસના= સંસ્કારો અનાદિકાલીન છે. કારણ કે મહામોહ અનાદિકાલીન છે.
द्विती. । श्री नंबरनी वासना = सं२७॥२ ५९॥ मनाथी यित्तभूमिमा संयित थयेटी छ. भ જેમ તેનો પરિપાક થાય તેમ તેમ ગૌણ-મુખ્યભાવે ચિત્તમાં રહેલી તે વાસના દેવાદિજાતિ, આયુષ્ય અને ભોગસ્વરૂપ ફળને આપે છે. તેથી આ રીતે કર્મસંસ્કારનું ફળ જાતિ, આયુષ્ય વગેરેનો વિપાક છે. આમ સિદ્ધ થાય છે.
श्वरनी विलक्षाता . यद्यपि. । हो पातं. योगशनना सिद्धान्त भु४५, तमाम मामा निर्व५ होवाथी राशि અને કર્મ વગેરેના સંપર્કથી શુન્ય જ છે. તેમ છતાં પણ તે સંસારી આત્માઓના ચિત્તમાં કલેશ, કર્મ વગેરે રહેલા હોવાથી “સંસારી આત્માઓમાં કલેશાદિનો સંપર્ક છે.” એમ ઔપચારિક વ્યવહાર થાય છે. જેમ કે १. हस्तादर्श 'द्वितीयाया' इत्यशुद्धः पाठः । २. हस्तादर्श '...दिस्पर्शो' इत्यशुद्धः पाठः ।
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
| SR No. | 004941 |
| Book Title | Dwatrinshada Dwatrinshika Prakran Part 4 |
| Original Sutra Author | Yashovijay Upadhyay |
| Author | Yashovijay of Jayaghoshsuri |
| Publisher | Andheri Jain Sangh |
| Publication Year | 2002 |
| Total Pages | 378 |
| Language | Gujarati, Sanskrit |
| Classification | Book_Gujarati |
| File Size | 22 MB |