Page Text
________________
• क्रियोपयोगः .
७२१ व्यतिरेकाऽनुविधानात् ।।२५।। मण्डूकचूर्णसदृशः क्लेशध्वंसः क्रियाकृतः । तद्भस्मसदृशस्तु स्याद् भावपूर्वक्रियाकृतः ।।२६।।
मण्डूकेति । क्रियाकृतः = केवलक्रियाजनितः क्लेशध्वंसो = रागादिपरिक्षयः मण्डूकचूर्ण'सदृशः, पुनरुत्पत्तिशक्त्यन्वितत्वात् । णाया वृद्धेः = भाववृद्धेः तदन्वय-व्यतिरेकानुविधानात् = क्रियान्वय-व्यतिरेकानुसरणात् । स्वभूमिकोचितविहितक्रियासत्त्वे भवाश्रवाधुच्छेदकश्रद्धादिपरिणामलक्षणभाववृद्धिः तदसत्त्वे च तदसिद्धिरित्यन्वयव्यतिरेकवलात्क्रियाया भाववृद्धिकारणत्वमनाविलम् ।
बौद्धानामपि सम्मतमिदम् । अत एव मज्झिमनिकाये लघुगोपालकसूत्रे प्राथमिकभिक्षुमधिकृत्य → ये ते भिक्खू धम्मानुसारिनो सद्धानुसारिनो ते पि तिरियं मारस्स सोतं छत्वा सोत्थिना पारं गमिस्सन्ति - (म.नि.१/४/४/३५२ पृष्ठ-२९२) इत्याद्युक्तम् । एतेन भावसत्त्वासत्त्वाभ्यां क्रियाया अकिञ्चित्करत्वमपि अपास्तम्, यथोक्तं अध्यात्मोपनिषदि → स्थैर्याधानाय सिद्धस्यासिद्धस्यानयनाय च । भावस्यैव क्रिया शान्तचित्तानामुपयुज्यते ।। - (अ.उप.३/१२) इति । ज्ञानसारे अध्यात्मोपनिषदि च →
गुणवबहुमानादेर्नित्यस्मृत्या च सत्क्रिया । जातं न पातयेद् भावमजातं जनयेदपि ।। क्षायोपशमिके भावे या क्रिया क्रियते तया । पतितस्यापि तद्भावप्रवृद्धिर्जायते पुनः ।।
+ (ज्ञा.सा.९/५-६,अ.उप.३/१६-१७) इत्युक्त्या भाववृद्धिकारणत्वं स्पष्टमेव क्रियायामावेदितम् । यथा चैतत्तत्त्वं तथा निरूपितमस्माभिः अध्यात्मवैशारद्याम् (अध्यात्मोपनिषट्टीकायाम्) ।।१०/२५।।
अत्रैव विशेपमाविष्करोति- 'मण्डूके'ति । केवलक्रियाजनितः = आगमोक्तप्रणिधानादि-वैराग्यादिमुक्त्यद्वेपादिभावशून्याऽनुष्ठानसम्पादितः रागादिपरिक्षयः मण्डूकचूर्णसदृशः = पुनर्भविप्यत्तथापरिणामशालिभेकातिसूक्ष्मक्षोदतुल्यः, पुनरुत्पत्तिशक्त्यन्चितत्वात् = पुनरुत्पादसामर्थ्ययुक्तत्वात् । यथा मण्डूकचूर्णे चूर्णाअनुसरतो. डोवाथी कियाथी. भाववृद्धि थाय छ' - साम डेपुं व्या४ी ४ छे. (१०/२५)
વિશેષાર્થ:- જે જમીનમાં શિરા = પાણીની ધારા વહેતી હોય તેવી જગ્યાએ કૂવો ખોદવાથી સરળતાથી પાણી નીકળે છે. તેમ જે આત્મામાં શ્રદ્ધાદિસ્વરૂપ – પ્રણિધાનાદિસ્વરૂપ કે મુક્તિઅષાદિ સ્વરૂપ ભાવધારા રહેલી હોય તેવા આરાધકો ધર્મક્રિયા કરે તો સરળતાથી વિશિષ્ટતર બળવાન શુભ ભાવો પ્રગટ થાય છે. માટે ભાવ પ્રત્યે ધર્મક્રિયા કારણ છે. દલ = અંતરંગ કારણ. ભાવનું અંતરંગ કારણ ક્રિયા નથી પણ ભાવ જ છે. તેમ છતાં ધર્મક્રિયા કરવાથી અનેકવિધ પ્રશસ્ત ભાવો જાગે છે. આ અનુભવસિદ્ધ છે. તેથી અનેકદલમેલન = અનેકભાવમિલન સ્વરૂપ ભાવવૃદ્ધિ પ્રત્યે ધર્મક્રિયાને કારણ કહી શકાય છે. (૧૦/૨૫)
છે દેડાનું ચૂર્ણ/રાખ તુલ્ય ધર્મક્રિયા છે ગાથાર્થ :- ફક્ત ધર્મક્રિયા દ્વારા કરાયેલ પાપક્ષય દેડકાના ચૂર્ણ જેવો છે. જ્યારે ભાવયુક્ત ધર્મક્રિયાથી थयेस पापक्षय हेनी २रामतुल्य छे. (१०/२६)
ટીકાર્થ :- કેવલ ધર્મક્રિયાથી ઉત્પન્ન થયેલ કર્મક્ષય-રાગાદિક્ષય દેડકાના ચૂર્ણ જેવો છે. કારણ કે પછી ફરીથી રાગાદિ ઉત્પન્ન થવાની યોગ્યતા ધરાવે છે. જ્યારે અંતરંગભાવયુક્ત ક્રિયાથી કરાયેલ १. हस्तादर्श '...चूर्णेन...' इति पाठान्तरम् ।
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
| SR No. | 004940 |
| Book Title | Dwatrinshada Dwatrinshika Prakran Part 3 |
| Original Sutra Author | Yashovijay Upadhyay |
| Author | Yashovijay of Jayaghoshsuri |
| Publisher | Andheri Jain Sangh |
| Publication Year | 2002 |
| Total Pages | 358 |
| Language | Gujarati, Sanskrit |
| Classification | Book_Gujarati |
| File Size | 21 MB |