Page Text
________________
• पुरुषाभिभवनिवृत्तिविचारः •
७०९ यद् गोपेन्द्रोऽपि अभ्यधाद् भङ्ग्यन्तरेण ।।१८।। अनिवृत्ताऽधिकारायां प्रकृतौ सर्वथैव हि। न पुंसस्तत्त्वमार्गेऽस्मिजिज्ञासाऽपि प्रवर्तते ।।१९।। ___अनिवृत्तेति । अनिवृत्तः प्रतिलोमशक्त्याऽन्तरलीनोऽधिकारः पुरुषाऽभिभवनरूपो यस्यास्तस्यां (= अनिवृत्ताधिकारायां) प्रकृतौ सर्वथैव हि = सर्वैरेव प्रकारैः, अपुनर्बन्धस्थानस्याप्यप्राप्तावित्यर्थः, न = नैव पुंसः तत्त्वमार्गेऽस्मिन् वक्तुमुपक्रान्ते जिज्ञासाऽपि = ज्ञातुमिच्छाऽपि, किं पुनस्तदभ्यास इत्यपिशब्दार्थः, प्रवर्तते = सजायते ।।१९।। वर्तवर्तिनामपुनर्बन्धकादीनाम् ।
__ अथैतदेव तीर्थान्तरीयमतेन संवादयति- यद् गोपेन्द्रोऽपि, किंपुनरनेकान्तवादिनो वयमित्यपिशब्दार्थः, अभ्यधात् भङ्ग्यन्तरेण = उक्तिभेदेन ।।१०/१८।।
अथैतदेव दर्शयति- ‘अनिवृत्तेति । अनिवृत्तः प्रतिलोमशक्त्या = संहारशक्त्या अन्तः = स्वान्तः अलीनः = अतिरोहितः पुरुषाभिभवनरूपः = कर्तृत्वादिधर्मोपरागात्मकोऽधिकारः यस्याः सा तथा तस्यां प्रकृतौ प्रधानापराभिधानायाम् । इयञ्च सत्कार्यवादिगोपेन्द्रपरिभाषा। जैनपरिभाषानुसारेणाह- अपुनर्बन्धस्थानस्यापि = अपुनर्बन्धकत्वस्यापि अप्राप्तावित्यर्थः। नैव पुंसः = आत्मनो वक्तुमुपक्रान्ते तत्त्वमार्गे → कोऽहं ? कथमयं दोषः संसाराख्य उपागतः ? + (यो.कु.३/२८) इति योगकुण्डल्युपनिषदुक्ता जिज्ञासापि सञ्जायते । → मनोरथोऽपि नो मन्दभाग्यानां जायते महान् + ( ) इत्युक्तिरप्यत्र स्मर्तव्या । अत एव तस्य प्रकृतेऽनधिकारः, तदुक्तं योगशतके → अणियत्ते पुण तीए एगंतेणेव हंदि अहिगारे । तप्परतंतो भवरागओ दढं अणहिगारी त्ति ।। - (यो.श. १०) इति ।।१०/१९।। હોતી નથી. માટે તો ગોપેન્દ્ર નામના યોગાચાર્ય પણ બીજા શબ્દો દ્વારા આ જ વાતને જણાવે છે 3 - [४ ०४॥वे छे मानी १८ भी unwi उपाय छे.] (१०/१८)
હ ગોપેન્દ્ર વચન વિમર્શ છે ગાથાર્થ :- પ્રકૃતિનો અધિકાર જો સર્વથા અનિવૃત્ત જ હોય તો ખરેખર પુરુષને આ તત્ત્વમાર્ગમાં शास! ५९ प्रगती नथी. (१०/१८)
ટીકાર્થ :- ગોપેન્દ્ર નામના યોગાચાર્ય એમ કહે છે કે પુરુષનો અભિભવ કરવા સ્વરૂપ પ્રકૃતિઅધિકાર જો તમામ પ્રકારે નિવૃત્ત ન થયો હોય = પ્રતિલોમશક્તિ દ્વારા અંતરમાં લીન ન થયો હોય તો, અર્થાત્ જૈનપરિભાષા મુજબ અપુનબંધકદશા પણ પ્રાપ્ત થયેલી ના હોય તો, ખરેખર પુરુષને = આત્માને આ તત્ત્વમાર્ગની (= જેનું નિરૂપણ કરવું પ્રસ્તુત છે તે યોગમાર્ગની) જિજ્ઞાસા પણ પ્રગટ થતી નથી तो पछी योगाभ्यासनी = योगप्रवृत्तिनी तो शुं वात १२वी ? (१०/१९)
વિશેષાર્થ :- ગોપેન્દ્રાચાર્યના અભિપ્રાયને સ્પષ્ટ રીતે સમજતાં પૂર્વે તેમની પરિભાષા સમજવી ४३२री छ. प्रकृति = #. पुरुष = मात्मा. अनुलोमशति = प्रकृतिनुं प्रवर्तन. प्रतिलोमशक्ति = પ્રકૃતિનું નિવર્તન. પુરુષનો અભિભવ = પુરુષને કર્તુત્વ-ભોક્નત્વનો ભ્રમ. પ્રકૃતિઅધિકારનિવૃત્તિ =
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
| SR No. | 004940 |
| Book Title | Dwatrinshada Dwatrinshika Prakran Part 3 |
| Original Sutra Author | Yashovijay Upadhyay |
| Author | Yashovijay of Jayaghoshsuri |
| Publisher | Andheri Jain Sangh |
| Publication Year | 2002 |
| Total Pages | 358 |
| Language | Gujarati, Sanskrit |
| Classification | Book_Gujarati |
| File Size | 21 MB |