Page Text
________________
• विवादे विजयदौर्लभ्यम् •
द्वात्रिंशिका-८/४
ज्ञातस्वशास्त्रतत्त्वेन' मध्यस्थेनाऽघभीरुणा । कथाबन्धस्तत्त्वधिया धर्मवादः प्रकीर्तितः । । ४ ।।
=
=
ज्ञातेति । ज्ञातं स्वशास्त्रस्य अभ्युपगतदर्शनस्य तत्त्वं येन ( तेन = ज्ञातस्वशास्त्रतत्त्वेन), प्रकरणे → विजयो ह्यत्र सन्नीत्या, दुर्लभस्तत्त्ववादिनः । । तद्भावेऽप्यन्तरायादि- दोषोऽदृष्टविघातकृत्।। ← (अ.प्र. १२ / ५ ) इति । तद्वृत्तिः विजयः प्रतिवाद्यभिभवद्वारेण जयः, हि यस्मात्, अत्र : छलादिप्रधाने विवादे, सन्नीत्या = शोभनेन न्यायेन, यतस्तत्र सन्नीत्युद्ग्राहणपरस्यापि छलाऽपशब्दादिना निग्रहस्थानाऽवाप्तिः स्यात्, दुर्लभः, न सुलभः । ' कस्ये 'त्याह, तत्त्ववादिनः = वस्तुतत्त्ववदनशीलस्य साधोः। अथाऽत्यन्ताऽप्रमादितया छलादिपरिहारतो विजयस्य लाभो भवति, तत्रापि दोषमाह, तद्भावेऽपि आस्तां विजयाभावे दोषस्तद्भावेऽपि = परनिराकरणेऽपि (हि) अन्तरायः प्रतिवादिनो लाभख्यात्यादिविघात आदिर्यस्य शोकप्रद्वेषादे: स तथा स चासौ दोषश्च इति 'अन्तरायादिदोषः', सम्भवतीति गम्यते । स हि पराजितो राजादिभ्यो न किञ्चिल्लभते, लब्धञ्चास्य हियते । किंविधो दोषः ? इत्याह दृष्टविघातकृत् परलोकव्याहतिकारी ← ( अ. १२ / ५ वृ.) इति । ततश्च विवादकरणे स्वस्य समयशक्ति-यशः- कीर्त्तिप्रभृतिभिः कृशत्वमेव स्यात् ।
अ
सम्मतञ्चेदं सौगतानामपि । तदुक्तं जातके सूत्रपिटकान्तर्गते
५४६
=
=
=
=
-
विवादेन किसा होन्ति ←
( जा. ७ / ४०० / ३७ ) इति यथातन्त्रमनुयोज्य सर्वदा सर्वत्र विवादः त्याज्य एव उत्सर्गतः स्व-परश्रेयः कामिभिरित्याशयः । एतेन न म्लेच्छ - मूर्ख- पतितैः क्रूरैः सन्तापवेदिभिः । दुर्जनैरवलिप्तैश्च क्षुद्रैः सह न संवदेत् ।। ← (शिवो.७/८५) इति शिवोपनिषद्वचनमपि व्याख्यातम् । उभयथाऽपि = विजये पराजये पराजये च ||८ / ३॥
अवसरसङ्गतं धर्मवादं निरूपयति - 'ज्ञाते 'ति । प्रकृतोपयोगि अष्टकवचनमेवं ज्ञेयम् → परलोक
-
વિશેષાર્થ :- ‘તમાચો સહન કર્યો' એવા અભિપ્રાયથી ‘તેણે તમાચો ખાધો' આમ બોલવામાં આવે ત્યારે ‘રોટલી-દાળ-ભાત તેણે ખાધા છે. તમાચો ક્યાં ખાધો છે ?' આ રીતે અન્ય અભિપ્રાયથી સામેની વ્યક્તિની વાત તોડી પાડવી તે છલ કહેવાય. તથા જાતિ એટલે ખોટો જવાબ-વાહિયાત દલીલ. જેમ કે ‘આ માણસ દયાળુ છે, કારણ કે તે બીજાના દુઃખને દૂર કરવા સતત પ્રયત્નશીલ રહે છે' આમ કોઈક કહે ત્યારે તેનું ખંડન કરવા કોઈ સચોટ સત્ય યુક્તિ ન મળવાથી પ્રતિવાદી એમ કહે કે ‘બીજાના દુઃખને દૂર કરવા પ્રયત્નશીલ રહેતો હોવાથી તે દયાળુ હોય તો પરદુઃખને દૂર કરનારા ઈસાઈધર્મના અનુયાયીની જેમ તે વટાળવૃત્તિવાળો નાસ્તિક પણ હોવો જોઈએ.' આ રીતે જે ખોટી દલીલ કરવામાં આવે તે જાતિ કહેવાય. બાકીની વાત તો ટીકાર્થમાં સ્પષ્ટ જ છે. (૮/૩)
જેને કહેવાનો અવસર છે તે ધર્મવાદનું નિરૂપણ કરતા ગ્રન્થકારશ્રી જણાવે છે કે ♦ ધર્મવાદનું નિરૂપણ ૢ
ગાથાર્થ :- જેણે પોતાના શાસ્ત્રોના તત્ત્વને સમજેલ હોય, જે મધ્યસ્થ તથા પાપભીરુ હોય તેવા પ્રતિવાદી સાથે તત્ત્વબુદ્ધિથી જે કથા = ચર્ચા કરવામાં આવે તે ધર્મવાદ કહેવાયેલ છે. (૮/૪) ટીકાર્થ :- ધર્મવાદના પ્રતિવાદીના ત્રણ વિશેષણ અહીં જણાવેલ છે. (૧) પ્રતિવાદી પોતાના સ્વીકૃત १. हस्तादर्शे 'तत्त्वेनाऽम...' इत्यशुद्धः पाठः ।
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
| SR No. | 004939 |
| Book Title | Dwatrinshada Dwatrinshika Prakran Part 2 |
| Original Sutra Author | Yashovijay Upadhyay |
| Author | Yashovijay of Jayaghoshsuri |
| Publisher | Andheri Jain Sangh |
| Publication Year | 2002 |
| Total Pages | 372 |
| Language | Gujarati, Sanskrit |
| Classification | Book_Gujarati |
| File Size | 21 MB |