Page Text
________________
• मिथ्याज्ञानत्वप्रयोजकोपदर्शनम् •
३८३ भिन्नग्रन्थेर्द्वितीयं तु ज्ञानावरणभेदजम् । श्रद्धावत् प्रतिबन्धेऽपि कर्मणा सुख-दुःखयुक् ।।४।।
भिन्नग्रन्थेरिति । भिन्नग्रन्थेः = सम्यग्दृशस्तु द्वितीयं = आत्मपरिणामवत् ज्ञानाऽऽवरणस्य भेदः = क्षयोपशमस्तज्जं (=ज्ञानावरणभेदजम्), तदाह' - ज्ञानावरणह्रासोत्थ'मिति (अष्टक मिथ्यादृष्टिज्ञानमज्ञानरूपतया हेयमेव, तथापि मिथ्याज्ञानं स्वगतं हेयत्वं न निश्चिनोतीति स्वविषयताश्रये घटादौ ग्राह्यत्वनिर्णयेऽपि स्वविषयत्वावच्छेदेन हेयत्वाद्यनिर्णयात् 'ग्राह्यत्वाद्यविनिश्चयमिति सुष्ठूक्तम् ।
किञ्च घटादावपि व्यावहारिकमेवोपादेयत्वादिकं मिथ्यादृष्टिनिश्चिनोति । तात्त्विकोत्सर्गापवादानुविद्धाध्यात्मिकानेकान्तवादोनीतमुपादेयत्वादिकं तु मिथ्यादृक् स्वप्नेऽपि नैव जानाति, सदसदविशेषात्, भवहेतुत्वात्, यदृच्छोपलम्भात्, ज्ञानफलाभावाच्च । तदुक्तं विशेषावश्यकभाष्ये → सदसदविसेसणाओ भवहेउजहिच्छिओवलंभाओ । णाणफलाभावाओ मिच्छद्दिट्टि स्स अन्नाणं ।। 6 (वि.आ. भा. ११५-३१९-५२१-२८४४) इति । उपदेशपदे एतद्विवरणन्तु → एगंतणिच्चवाए अणिच्चवाए सदसदविसेसो । पिंडो घडोत्ति पुरिसादन्नो देवोत्ति णातातो ।। भवहेउ णाणमेयस्स पायसोऽसप्पवित्तिभावेण । तह तदणुबंधओ च्चिय तत्तेतरणिंदणादीतो ।। उम्मत्तस्स व णेतो तस्सुवलंभो जहित्थरूवोत्ति । मिच्छोदयतो तो च्चिय भणियमिणं भावगहरूवं ।। णाणस्स फलं विरती पावे पुन्नम्मि तह पवित्तीओ । जोगत्तादिअणुगया भावेण ण सा अओऽण्णाणं ।।
6 (उप.प.४४५-४४८) इत्थमावेदितम् ।।६/३।।
अवसरसङ्गतं द्वितीयज्ञानं स्वाम्यादिभेदेन निरूपयति- 'भिन्नेति । सम्यग्दृश आत्मपरिणामवत् ज्ञानं भवति । अनेन स्वाम्युक्तः । कारणमाह- ज्ञानावरणस्य क्षयोपशमः तज्जमिति । अष्टकसंवा
વિશેષાર્થ - બાળકને અગ્નિ વગેરે ચળકતા પદાર્થો ગમે. પણ તેમાં હાથ નાખવાથી પોતે દાઝી જશે તેનું ભાન બાળકને હોતું નથી. માત્ર અગ્નિનો બાહ્ય દેખાવ તેના જ્ઞાનમાં જણાય છે. તેમ મિથ્યાત્વીને
સ્ત્રી, ધન, પરિવાર વગેરેના બાહ્ય દેખાવનું ભાન થાય છે. પણ તેના મમત્વ દ્વારા આત્માને થનાર નુકશાનનો તેને કોઈ ખ્યાલ હોતો નથી. આથી મિથ્યાષ્ટિનું જ્ઞાન વિષયપ્રતિભાસ કહેવાય છે. ઘડા, રત્ન વગેરેમાં વ્યવહારથી જે ઉપાદેયતા રહેલી હોય છે તેનો નિર્ણય જો કે મિથ્યાત્વીને જ્ઞાન દ્વારા જરૂર થાય છે. પરંતુ તે જ્ઞાન મારક છે કે તારક? એનો બોધ મિથ્યાદષ્ટિ જીવોને થતો નથી. દરેક જ્ઞાનમાં શેય, જ્ઞાતા અને જ્ઞાનનું ભાન થાય છે. પરંતુ રત્ન વગેરેમાં ઉપાદેયતાનું ભાન કરાવનાર જ્ઞાનમાં રહેલી હેયતાનું = ત્યાજ્યતાનું = भारतानुं मान न थवाथी मिथ्याष्टिन शान विषयप्रतिमास. ४ वाय. (5/3)
હ આત્મપરિણામશાલી જ્ઞાન છે ગાથાર્થ - જ્ઞાનાવરણના ક્ષયોપશમથી સમકિતીને દ્વિતીય જ્ઞાન હોય છે. પ્રતિબંધ હોવા છતાં ते. सन श्रद्धायुत डोय छे. तेम ४ धर्भ सीधे सुप-दु:मथी युति होय छे. (६/४)
ટીકાર્થ - સમ્યગ્દષ્ટિને જ્ઞાનાવરણ કર્મના ક્ષયોપશમથી આત્મપરિણામયુક્ત જ્ઞાન હોય છે. અષ્ટકજીમાં પણ “આત્મપરિણતિયુક્ત જ્ઞાન જ્ઞાનાવરણના હ્રાસથી ઉત્પન્ન થાય છે.” એમ જણાવેલ છે. १. हस्तादर्श 'तथाहि' इति पाठः । २. हस्तादर्श 'ज्ञानावरणः' इति पाठः ।
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
| SR No. | 004939 |
| Book Title | Dwatrinshada Dwatrinshika Prakran Part 2 |
| Original Sutra Author | Yashovijay Upadhyay |
| Author | Yashovijay of Jayaghoshsuri |
| Publisher | Andheri Jain Sangh |
| Publication Year | 2002 |
| Total Pages | 372 |
| Language | Gujarati, Sanskrit |
| Classification | Book_Gujarati |
| File Size | 21 MB |