Page Text
________________
• शास्त्रापेक्षया जीतव्यवहारस्य बलाधिकता •
१४९ प्रवाहधारापतितं निषिद्धं यन्न दृश्यते । अत एव न तन्मत्या दूषयन्ति विपश्चितः ।।६।।
प्रवाहेति' । शिष्टसम्मतत्वसन्देहेऽपि तद्दषणमन्याय्यं किं पुनस्तन्निश्चय इति भावः । तदिदमाहजं च ण 'सुत्ते विहिअं ण य पडिसिद्धं जणंमि चिररूढं । समइविगप्पियदोसा तं पि ण दूसंति गीयत्था ।। (धर्मरत्नप्रकरण-९९) ।।६।।
जीतव्यवहारमेवाधिक प्रमाणयति - 'प्रवाहेति । 'इदं संविग्नाऽशठगीतार्थप्रारब्धं न वा ? तत्कालीनान्यसंविग्नाऽशठगीतार्थसम्मतं न वा ?' इत्येवं निश्चयविरहेण प्रवाहधारापतिते शिष्टसंमतत्वसन्देहेऽपि तद्दषणं = 'नायं प्रमाणभूत आचारः, निर्मूलत्वादि'त्यादिना दीर्घपरम्परासम्प्राप्तप्रसिद्धाऽऽचारदोषोद्भावनं अन्याय्यं = सर्वसम्मतयुक्तिशून्यं, यदि निषिद्धतया तदनुपलब्धिस्स्यात् । किं पुनः तन्निश्चये = शिष्टसम्मतत्वनिर्णये? शिष्टसम्मतत्वनिश्चये त्वनिषिद्धप्रवाहसम्प्राप्तसंविग्नाऽशठगीतार्थाऽऽचरणे दूषणोद्भावनमन्याय्यमेव। एवमेवाऽऽगमोक्तमप्यशठगीतार्थाऽनाचीर्णमनाचरणीयमेव इति भावः ।
___ अनेनैवाभिप्रायेण जीवानुशासनवृत्तौ श्रीदेवभद्रसूरिभिः → शास्त्रोक्तं निश्चितमपि यन्नाऽऽसेवितं पूर्वपुरुषैः केनचित्कारणेन तदन्यथा न क्रियते, तदाऽऽचरणाभङ्गात् । तत्कृतं तु क्रियते, यथा बहुगुणं भवति तथा त एव जानते - (जीवानु.व.२६) इत्युक्तम् । प्रकृतार्थे धर्मरत्नप्रकरणवचनमावेदयति 'जं चेति । तद्वृत्तिलेशश्चैवम् → यत्पुनरर्थजातमनुष्ठानं वा नैव सूत्रे = सिद्धान्ते विहितं = करणी-यत्वेनोक्तं
ઉત્સર્ગ અને અપવાદ બન્ને પોતાના સ્થાનમાં બળવાન છે. તેથી પરિપૂર્ણ પ્રામાણ્ય માટે ઉત્સર્ગ અને અપવાદ બન્નેનું પરસ્પર સંકલિત નિરૂપણ આગમમાં કરેલ છે. અનેકાન્તવાદ જેમાં પ્રતિબિંબિત થાય તે જ વચનમાં પ્રામાણ્ય આવી શકે. આ વાત સ્યાદ્વાદકલ્પલતા વગેરે ગ્રન્થોમાં વિસ્તારથી જણાવેલ છે. તેથી એકાંતે વિધાન કે એકાંતે નિષેધ કરવામાં અનેકાન્તવાદનો અપલોપ થાય અને અપ્રામાણ્યનું કલંક આવી પડે. માટે જિનાગમમાં શબ્દકથનરૂપે કે ગર્ભિતરૂપે સર્વત્ર અનેકાન્તવાદ આવકાર્ય છે, સ્વીકાર્ય છે – એમ સમજી જ લેવાનું. (૩૫)
પોતાની બુદ્ધિથી માર્ગભેદ ન ક્રાય ગાથાર્થ :- માટે જ પરંપરાથી આવેલ જે આચરણા આગમનિષિદ્ધ જણાતી ન હોય તેને પ્રેક્ષાવાનું પુરુષો પોતાની બુદ્ધિથી દૂષિત તરીકે બતાવતા નથી. (૩/૬)
ટીકાર્થઃ- જે આચરણાના પ્રવર્તક સંવિગ્ન અશઠ ગીતાર્થ પુરુષો હતા કે નહિ? સમકાલીન અન્ય ગીતાર્થ સાધુ ભગવંતોને તે આચરણ માન્ય હતું કે નહિ ? તેનો હાલ નિર્ણય થઈ શકતો ન હોય તે પ્રવાહધારાપતિત' આચરણ કહેવાય. મતલબ કે તેમાં શિષ્ટસંમતત્વનો સંદેહ હોવા છતાં પરંપરાગત અનિષિદ્ધ આચરણમાં પ્રાજ્ઞ પુરુષો દોષોદુભાવન કરતાં નથી, કારણ કે શિષ્ટાચાર પણ પ્રમાણ જ છે. તો પછી જે આચરણામાં શિષ્ટસંમતત્વનો = ગીતાર્થસંમતત્વનો નિશ્ચય જ હોય તેમાં દૂષણ બતાવવું એ તો ન્યાયસંગત ન જ કહેવાય. આવો શ્લોકનો ભાવ છે. ધર્મરત્નપ્રકરણમાં જણાવેલ છે કે “આગમમાં જે આચરણા વિહિત ન હોય કે નિષિદ્ધ ન હોય, તથા લોકમાં લાંબા સમયથી જે રૂઢ હોય તે આચરણાને સ્વમતિકલ્પિત દોષોથી गीतार्थो दूषित २ता नथी." तथा शिष्टायारने, तव्यवहारने मामा भानी न शय. (3/६) १. हस्तादर्श 'प्रवादेति' इत्यशुद्धः पाठः । २. यच्च न सूत्रे विहितं न च प्रतिषिद्धं जने चिररूढम् । स्वमतिविकल्पितदोषास्तदपि न दूषयन्ति गीतार्थाः ।। ३. मुद्रितप्रतौ हस्तादर्श च 'विहिण सुत्ते' इति पाठः । परं धर्मरत्नप्रकरणप्रती साम्प्रतं यः पाठो लभ्यते सोऽत्र गृहीतः।।
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
| SR No. | 004938 |
| Book Title | Dwatrinshada Dwatrinshika Prakran Part 1 |
| Original Sutra Author | Yashovijay Upadhyay |
| Author | Yashovijay of Jayaghoshsuri |
| Publisher | Andheri Jain Sangh |
| Publication Year | 2002 |
| Total Pages | 478 |
| Language | Gujarati, Sanskrit |
| Classification | Book_Gujarati |
| File Size | 11 MB |