Page Text
________________
• उत्तराध्ययनबृहवृत्तिवचनतात्पर्याऽऽविष्करणम् •
१३१ न चैवमितरांशप्रतिक्षेपार्नयापत्तिः, तस्य प्रकृतनयदूषणातात्पर्येण नयान्तरप्राधान्यग्राहकत्वेन परेषां तर्कवदनुग्राहकत्वेन तत्र तत्र व्यवस्थितत्वात् । निर्णीतमेतद् नयरहस्ये (पृ.३६) ।।३०।। विषकण्टककल्पेन न्यायनयेनाप्रामाण्यज्ञापनेऽपि न तस्य दूषकत्वम्, अत्यन्तविशुद्धिकारित्वादिति भावः - (महा.कल्प.पृ.१२ए) इति व्यक्तं महावीरस्तवकल्पलतिकायाम् ।
न च एवं = नयान्तरेणाऽभिनिविष्टनयदूषणेन सर्वधर्मात्मके वस्तुनि इतरांशप्रतिक्षेपात् = स्वानभिमतस्य वस्त्वंशस्य व्युदासात् तत्प्रतिक्षेपिणो नयस्याऽपि दुर्नयापत्तिः = दुर्नयत्वप्रसङ्गः, तदुक्तं सम्मतितकें → 'निययवयणिज्जसच्चा सव्वनया परनयवियालणे मोहा' - (सं.त.१/२८) इति शङ्कनीयम्; तस्य = दुर्नयलवप्रतिक्षेपस्य प्रकृतनयदूषणाऽतात्पर्येण = अधिकृतसुनयाभिप्रायनिराकरणाभिप्रायविरहेण नयान्तरप्राधान्यग्राहकत्वेन = अन्यनयगोचराऽऽभासिकावधारणकारणत्वेन अनुग्राहकत्वेन = श्रोतुर्दुर्नयाभिनिवेशदूरीकरणलक्षणानुग्रहकारकत्वेन तत्र तत्र शास्त्रादौ व्यवस्थितत्वात् । उदाहरणेनेदमाह - परेषां = नैयायिकानां तर्कवदिति । यथा नैयायिकदर्शने तर्कस्य प्रमाणभिन्नत्वेऽप्यनुमानादिप्रमाणतः परोक्षपदार्थपरिच्छेदे व्यभिचारादिशङ्कानिराकरणेनानुग्राहकत्वं तथैवाऽत्राप्यवगन्तव्यम् । इत्थमेव स्वविषयप्राधान्यस्य सम्भवात्, आभासिकावधारणस्यैव प्राधान्यपदार्थत्वात् । .
इत्थमेव नयानामितरनयार्थनिराकरणमुपपद्यते, अन्यथेतरांशप्रतिक्षेपित्वेन दुर्नयापत्तेरिति व्यक्तमुक्तं उपदेशरहस्यवृत्तौ (उ.र.५३ वृत्ति) । निर्णीतमेतत् नयरहस्ये । तदुक्तं तत्र → न चैवमितरांशप्रतिक्षेपित्वाद् दुर्नयत्वम्; तत्प्रतिक्षेपस्य (स्वविषय)प्राधान्यमात्र एवोपयोगात् । एतद्विषयविस्तरस्तु नात्राभिधीयते, ग्रन्थान्तरप्रसङ्गात् - (न.रह.पृ.३६) इति। एतेन → एकनयिकं तु तन्मिथ्यात्वं, सम्यक्त्वन्तु सर्वनयमतानुरोधेन 6 (उत्तर.बृ.वृ.अ.३/नियुक्ति-१७४ निह्नववाद-नोजीवप्रकरण) इति उत्तराध्ययनबृहद्वृत्तिवचनमपि समाहितम्; दुर्नयाऽऽग्रहात् स्याद्वादघटकसुनयान्तरदूषणे एवैकनयिकस्य मिथ्यात्वतात्पर्यादिति दिक् ।।२/३०।।
અહીં એવી શંકા ન કરવી કે – “વસ્તુગત પ્રમાણઘટક અન્ય નયના વિષયનું ખંડન કરવાથી તો દુર્નયપ્રતિક્ષેપી નય પણ સ્વયં દુર્નય બની જવાની આપત્તિ આવશે. કારણ કે અન્ય નયના વિષયનો અપલાપ કરે તે દુર્નય કહેવાય.” હું આ શંકા વ્યાજબી ન હોવાનું કારણ એ છે કે પ્રસ્તુતમાં અન્ય નયનું ખંડન કરવાની જે વાત કરી છે તે ઈતર નયનું દૂષણ બતાવવાના તાત્પર્યથી નથી કરી પણ અન્ય અજ્ઞાત નયની પ્રધાનતા જણાવવાના આશયથી કરેલ છે. (ઈતર નયના વિષયનો સર્વથા અપલાપ કરવાનો અભિપ્રાય હોય તો જ દુર્નય બનવાની આપત્તિ આવે. પરંત પ્રસ્તુતમાં તેવું નથી.) જેમ તૈયાયિકોના મતે વ્યભિચારશંકાનિવર્તક તર્ક અનુમિતિનું કારણ નથી છતાં વ્યાતિગ્રાહક હોવા રૂપે તે અનુમાન પ્રમાણનો સહકારી = અનુગ્રાહક છે. અર્થાત્ તર્ક પક્ષમાં સાધ્યનો ગૌણરૂપે નિશ્ચાયક છે. તેમ ઉપરોક્ત દુર્નયખંડન કરનાર નય પણ અજ્ઞાત નયના વિષયના પ્રાધાન્યનો અનુગ્રાહક છે, ગૌણરૂપે નિશ્ચાયક છે દુર્નયનું ખંડન કરવા છતાં તે નય દુર્નય નથી બનતો એ વાતનો નિર્ણય “નયરહસ્ય' ગ્રન્થમાં પ્રસ્તુત ગ્રન્થકારશ્રીએ पताल (२/30)
બે ગાથા દ્વારા પ્રસ્તુત દ્વિતીય બત્રીસીનો ઉપસંહાર કરતા ગ્રન્થકારશ્રી જણાવે છે કે –
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
| SR No. | 004938 |
| Book Title | Dwatrinshada Dwatrinshika Prakran Part 1 |
| Original Sutra Author | Yashovijay Upadhyay |
| Author | Yashovijay of Jayaghoshsuri |
| Publisher | Andheri Jain Sangh |
| Publication Year | 2002 |
| Total Pages | 478 |
| Language | Gujarati, Sanskrit |
| Classification | Book_Gujarati |
| File Size | 11 MB |