Page Text
________________
• असमानुष्ठानकारणविचारः •
१२१ इत्थं च समापत्तिसंज्ञकाऽसङ्गानुष्ठानफलकस्य वचनानुष्ठानस्याज्ञाऽऽदरद्वारैवोपपत्तेरयमेव गरीयानिति फलितम् । क्रियान्तरे च नैतदुपपत्तिः, न च तदनन्तरं भगवदनुध्यानादुपपत्तिः, अनियमाद्, ___ इत्थञ्च = जिनाज्ञादरस्य समरसापत्तिलक्षणयोगिजनन्युपधायकत्वप्रकारेण हि समापत्तिसंज्ञकासङ्गानुष्ठानफलकस्य समापत्तिनामकमसङ्गानुष्ठानं दीक्षाद्वात्रिंशिकायां (भा.७ पृ.१९१४) वक्ष्यमाणलक्षणं फलं यस्य तत् तथा तस्य वचनानुष्ठानस्य दीक्षाद्वात्रिंशिकायां (भा.७ पृ.१९१३) वक्ष्यमाणलक्षणस्य आज्ञादरद्वारैव = जिनवचनबहुमानद्वारेणैव उपपत्तेः = सम्भवात् । अयमाशयः समापत्तिरुच्यतां, समरसापत्तिर्निगद्यतां, असङ्गानुष्ठानं वाऽभिधीयताम् । शब्दभेद एव केवलस्तत्र, नार्थभेदः कश्चित् । तत्कारणञ्च वचनानुष्ठानम् । अनुष्ठाने वचनानुष्ठानत्वसम्पादको जिनवचनादरविशेष एव, तदभावे तदभावात् । अत एव अयं = जिनवचनादर एव अविध्ययतनाऽनादराद्युपेतधर्मानुष्ठानं, प्रीति-भक्त्यनुष्ठानं, वाऽपेक्ष्य गरीयान् इति फलितं तात्पर्यवृत्त्या । अयञ्च जिनाज्ञाऽऽदरो निश्चयनयेन सम्यग्दृष्टौ व्यवहारनयेन च गुणगणसम्पन्नापुनबन्धकादाववगन्तव्यः। क्रियान्तरे च = पापक्रियायां सत्यां प्रीत्याद्यनुष्ठानादौ वा सति नैतदुपपत्तिः = नैवासङ्गानुष्ठानप्राप्तिः स्यात् । न च तदनन्तरं = पापक्रियानन्तरं पश्चात्तापद्वारा प्रीत्याद्यनुष्ठानानन्तरं वाऽनुमोदनादिद्वारा भगवदनुध्यानात् उपपत्तिः = असङ्गानुष्ठानसङ्गतिरव्याहतैवेति वाच्यम्, अनियमात् = “सर्वेषामेव पापक्रियाऽनन्तरं पश्चात्तापादिद्वारा प्रीत्याद्यनुष्ठानानन्तरं वाऽनुमोदनादिद्वारा भगवदनुध्यानं जायते एव ततश्चासङ्गानुष्ठानमपि सजायत एवे"ति नियमस्य विरहात् ।
આ રીતે જિનાજ્ઞાનો આદર એ જ મુખ્ય છે. આનું કારણ એ છે કે આજ્ઞાના આદર દ્વારા જ વચનાનુષ્ઠાનની સંગતિ થાય છે. વચનાનુષ્ઠાનનું ફળ અસંગ અનુષ્ઠાન છે. અસંગ અનુષ્ઠાનનું બીજું નામ સમાપત્તિ છે. મતલબ કે સમાપત્તિ કહો કે સમતાપત્તિ કહો કે સમરસાપત્તિ બોલો કે અસંગાનુષ્ઠાન કહો. માત્ર શબ્દભેદ છે. અર્થભેદ કશો જ નથી. વચનાનુષ્ઠાનનું ફળ અસંગાનુષ્ઠાન છે- આ વાત તો પ્રસિદ્ધ છે. અને સમાપત્તિ એ જ અસંગાનુષ્ઠાનનું બીજું નામ છે. તેથી વચનાનુષ્ઠાનનું ફળ સમાપત્તિ સિદ્ધ થાય છે. જિનવચનપ્રતિસન્ધાનથી-જિનવચનાદરથી જ વચનાનુષ્ઠાન ઉત્પન્ન થાય છે. જિનવચનના અનુસન્ધાનપૂર્વક અનુષ્ઠાન થાય એ વચનાનુષ્ઠાન કહેવાય. આ વચનાનુષ્ઠાન બળવાન બનતાં કાળક્રમે જિનવચનના સ્મરણ વિના જ, ચંદનગધન્યાયે આત્મસાત થયેલ સંસ્કારના બળે, સહજ રીતે અનુષ્ઠાન થાય તે અસંગાનુષ્ઠાન કહેવાય, સમાપત્તિ કહેવાય.) આમ આજ્ઞાઆદર વચનાનુષ્ઠાન દ્વારા સમાપત્તિને ઉત્પન્ન કરે છે. તેથી જિનાજ્ઞાનો ભાવનાજ્ઞાનજન્ય આદર જ મુખ્ય છે એવું ફલિત થાય છે. ભાવનાજ્ઞાનજન્ય આજ્ઞાઆદર વગરની ધર્મક્રિયામાં કે સાંસારિક ક્રિયામાં સમાપત્તિસ્વરૂપ ફળ મળવાની સંભાવના નથી. કેમ કે તેમાં વચનપુરસ્કાર દ્વારા ભગવાન હૃદયસ્થ થતો નથી.
અહીં એવી શંકા ન કરવી કે – “આજ્ઞાના આદર વિના ધર્મક્રિયા કર્યા પછી ભગવાનનું ધ્યાન ધરવાથી ભગવાન હૃદયસ્થ બનશે અને તેથી સમાપત્તિ સ્વરૂપ પ્રકૃષ્ટ ફળ પ્રાપ્ત થઈ જશે.” - આ શંકા અનુચિત હોવાનું કારણ એ છે કે આજ્ઞાઆદર વગર થતી દરેક ધર્મક્રિયા પછી અવશ્ય ભગવાનનું ધ્યાન થાય જ એવો કોઈ નિયમ નથી. આજ્ઞાઆદર વગર ધર્મક્રિયાને આત્મહિતની બુદ્ધિથી કરનાર વ્યક્તિ ધર્મક્રિયા
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
| SR No. | 004938 |
| Book Title | Dwatrinshada Dwatrinshika Prakran Part 1 |
| Original Sutra Author | Yashovijay Upadhyay |
| Author | Yashovijay of Jayaghoshsuri |
| Publisher | Andheri Jain Sangh |
| Publication Year | 2002 |
| Total Pages | 478 |
| Language | Gujarati, Sanskrit |
| Classification | Book_Gujarati |
| File Size | 11 MB |