Page Text
________________
१२०
• समापत्तिमीमांसा .
द्वात्रिंशिका-२/२५ इत्थमिति । इत्थं = अनया रीत्या आज्ञाऽऽदरद्वारा = भगवद्वचनबहुमानद्वारेण हृदयस्थे = ध्यानसाक्षात्कृते जिने सति भवेत्समरसापत्तिः = समतापत्तिः या ध्यानस्य परं = प्रकृष्टं फलं, तदाह- 'सैवेह' योगिमातेति (षोड.२/१५) । ___अनया रीत्या = सर्वत्र पुरस्क्रियमाणजिनवचनसम्बन्धपद्धत्या भगवद्वचनबहुमानद्वारेण = जिनवचनगोचराऽऽन्तरप्रीतिविशेषाऽऽहितप्रशस्तसंस्कारोबोधितसंस्मृतिव्यापारेण जिने स्वतन्त्रवक्तृत्वरूपतत्सम्बन्धशालित्वात् ध्यानसाक्षात्कृते सति समरसापत्तिः रसशब्दस्य भावार्थत्वात् समतापत्तिः = तुल्यताप्राप्तिः, प्रकृते भगवत्तुल्यताप्राप्तिः भवेत्; भगवत्स्वरूपोपयुक्तस्य तदुपयोगानन्यवृत्तेः तत्त्वतस्तद्रूपत्वात् ।
अत एव भगवत्स्वरूपोपयुक्तस्य तदानीमागमतो भावनिक्षेपेण भगवत्ता अनुयोगद्वारसूत्रादौ सूचिता । मनसो बाह्याऽऽलम्बनाकारोपरक्तत्वेन 'तत्र प्रत्ययैकतानता ध्यानं' (यो.सू.३/२) इति पातञ्जलयोगसूत्रात् निरुक्ता समरसापत्तिः ध्यानविशेषरूपाऽवगन्तव्या ।
यद्वा सा समरसापत्तिः ध्यानस्य प्रकृष्टं समाध्यादिरूपं फलम् । तदाह षोडशके श्रीहरिभद्रसूरिः 'सैवेह योगिमातेति । “चिन्तामणिः परोऽसौ तेनेयं भवति समरसापत्तिः। सैवेह योगिमाता निर्वाणफलप्रदा प्रोक्ता ।।” (षो.२/१५) इति सम्पूर्णा कारिकाऽवगन्तव्या। इयमेव समरसापत्तिरन्यैः समापत्तिशब्देनाऽप्यभिधीयते । तदुक्तं योगसूत्रे पतञ्जलिना → क्षीणवृत्तेरभिजात्यस्येव ग्रहीतृ-ग्रहण-ग्राह्येषु तत्स्थतदञ्जनता समापत्तिः - (यो.सू.१/४१) । राजमार्तण्डकारस्तु → समापत्तिः = तद्रूपः परिणामः 6 (यो.सू.१/४१-राज.पृ.४७) इत्याह । → समापत्तिरिति च साक्षात्कारपरिभाषा - (भावाग.१/४१) इति तु भावागणेशवृत्तौ ।
હ જિનાજ્ઞાના આદરનું પરમ ફળ છે ટીકાર્ય :- ઉપરોક્ત રીતે દરેક ધર્મક્રિયામાં ભગવાનની આજ્ઞાને આગળ કરવા રૂપે તેનો આદર કરવા દ્વારા ભગવાન હૃદયસ્થ બને છે. (ભગવાન હૃદયમાં રહેવાનો મતલબ છે ધ્યાન દ્વારા ભગવાનનો સાક્ષાત્કાર કરવો. “મારા ભગવાને આમ કરવાનું કહ્યું છે. ભગવાને આમ નહિ કરવાનું કહેલ છે.” આ રીતે સર્વ ધર્મપ્રવૃત્તિ અને પાપનિવૃત્તિમાં જિનાજ્ઞાને આગળ કરવાથી, યાદ કરવાથી, સતત ઘૂંટવાથી, આદરવાથી મન પ્રભુમય બને છે. બુદ્ધિ અને સ્મૃતિ પ્રભુજીવી બને છે. દીર્ઘ કાળ સુધી નિરંતર આદરપૂર્વક આ અવસ્થામાં રહેવાના લીધે ધ્યાન દ્વારા પ્રભુનો સાક્ષાત્કાર થાય છે. પ્રભુના ગુણમય, શક્તિમય, શુદ્ધિમય સ્વરૂપનો ધ્યાનથી સાક્ષાત્કાર થાય છે. ભગવાનના સ્વરૂપમાં ઉપયુક્ત જીવ તે ઉપયોગથી અભિન્ન હોવાથી પરમાર્થથી ભગવાનમય બની જાય છે.) ત્યારે તે જીવને પોતાનામાં ભગવત્તા દેખાય છે. નિજ શુદ્ધાત્મદશા ત્યારે અનુભવાય છે.
'भा२मां भगवत्स्व३५ छे, एं स्वयं मावान छ. शतिथी, शुद्धिथी, गुसमृद्धिथी, पिथी, સત્તાથી હું ખુદ પ્રભુ છું આવી સમતાપત્તિ અર્થાત્ ભગવતુલ્યતાની પ્રાપ્તિ = અનુભૂતિ થાય છે કે જે ધ્યાનનું પ્રકૃષ્ટ ફળ છે. ષોડશક પ્રકરણમાં તો ‘તે આ સમતાપત્તિ = તુલ્યતાપ્રાપ્તિ જ અહીં યોગિમાતા छ' माj gue .
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
| SR No. | 004938 |
| Book Title | Dwatrinshada Dwatrinshika Prakran Part 1 |
| Original Sutra Author | Yashovijay Upadhyay |
| Author | Yashovijay of Jayaghoshsuri |
| Publisher | Andheri Jain Sangh |
| Publication Year | 2002 |
| Total Pages | 478 |
| Language | Gujarati, Sanskrit |
| Classification | Book_Gujarati |
| File Size | 11 MB |