Page Text
________________
१०० • भावनाज्ञानविज्ञापनम् •
द्वात्रिंशिका-२/१३ सर्वत्राज्ञापुरस्कारि ज्ञानं स्याद्भावनामयम् । अशुद्धजात्यरत्नाभासमं तात्पर्यवृत्तितः ।।१३।।
सर्वत्रेति । सर्वत्र = महावाक्यनिर्णीतेऽर्थे विपक्षशङ्कानिरासदाढाय आज्ञापुरस्कारि = भगवदाज्ञाप्राधान्यद्योतकं 'तात्पर्यवृत्तितो जायमानं ज्ञानं भावनामयं स्यात् । अशुद्धजात्यरत्नस्य = स्वभावत एवान्यजीवरत्नेभ्योऽधिकज्ञानदीप्तिस्वभावस्य भव्यरूपस्य २आभासमं = कान्तितुल्यम् ( अशुद्धजात्यरत्नाभासमम) ।
भावनाज्ञानं भावयति 'सर्वत्रे'ति ।
महावाक्यनिर्णीते अर्थे = सर्वज्ञेयविषये विपक्षशङ्कानिरासदाढाय = अपुनर्भावेन सर्वज्ञोपदिष्टवस्तुतत्त्वविरोधिसंशय-विपर्यय-व्यतिकर-सङ्कर-चक्रकाऽनवस्थादिदोषोद्भावनोत्थापितव्यामोहविलयनकृते आज्ञापुरस्कारि = ‘सर्वज्ञेयविषयतत्त्वव्यवस्थापने सर्वज्ञाज्ञैव प्रधानं कारणमि'त्येवं भगवदाज्ञाप्राधान्यद्योतकं तात्पर्यवृत्तितः = क्रमिकपदार्थ-वाक्यार्थ-महावाक्याथैदम्पर्यार्थव्युत्पत्तिमवलम्ब्य जायमानं विधि-द्रव्यदातृ-पात्रादावतिशयेन परमादरयुक्तं ज्ञानं स्पर्शात्मकं भावनामयं स्यात् । तदुक्तं षोडशके → ऐदम्पर्यगतं यद्विध्यादौ यत्नवत्तथैवोच्चैः । एतत्तु भावनामयमशुद्धसद्रत्नदीप्तिसमम् ।। - (षो.११/९) इति । अध्यात्मोपनिषदि च → ऐदम्पर्यगतं यच्च विध्यादौ यत्नवच्च यत् । तृतीयं तदशुद्धोच्चजात्यरत्नविभानिभम् ।। - (अध्या.उप.१/६७) इत्युक्तम् । ___अभिधर्मकोशभाष्ये → आप्तवचनप्रामाण्यजातनिश्चया श्रुतमयी, युक्तिध्यानजा चिन्तामयी, समाधिजा भावनामयी - (अ.ध.को.६/५ भा.) इति वसुबन्धुवचनमपि प्रकृते यथागममनुयोज्यं बहुश्रुतैः । पदार्थ-वाक्यार्थादिभिः सम्पूर्णैरेव शास्त्रपरमार्थपरिच्छेदस्स्यात्, नान्यथा। तदुक्तं उपदेशपदे → संपुण्णेहिं
वो निए[य थाय छ । “®१ मात्म१३५. नित्य ४ छ, मनुष्या १३५ भनित्य ४ छ....” मा આ પ્રકારે સપ્તભંગીનો યથાર્થ નિશ્ચય તે સ્યાદ્વાદનો વિશદ બોધ કહેવાય છે.
પાણીમાં પડેલ તેલનું બિંદુ ચારે બાજુ ફ્લાવાના સ્વભાવવાળું છે તેમ આત્મામાં રહેલું ચિન્તાજ્ઞાન વિસ્તારને પામે છે. લંબાઈ અને પહોળાઈને ધારણ કરે છે. (૨/૧૨)
જ ભાવનાજ્ઞાનથી ભાવિત થઈએ છે ગાથાર્થ :- સર્વત્ર તાત્પર્યવૃત્તિથી આજ્ઞાને આગળ કરનાર જ્ઞાન ભાવનામય બને. તે અશુદ્ધ હોવા છતાં પણ શ્રેષ્ઠ રત્નની કાન્તિ સમાન છે. (૨/૧૩)
ટીકાર્થ :- મહાવાક્યથી જે અર્થનો નિર્ણય થયેલો હોય તેના વિશે જે કંઈ વિપરીત શંકાની સંભાવના હોય તેના નિરાકરણની દઢતા માટે જિનાજ્ઞાની પ્રધાનતાને સૂચિત કરનારું તાત્પર્યવૃત્તિથી = તીર્થંકર, ગણધર આદિ શાસ્ત્રકારોના અભિપ્રાયને અનુસરીને થતું જ્ઞાન તે ભાવનામયજ્ઞાન બને. હલકા રત્નોની કાન્તિ કરતાં શ્રેષ્ઠરત્નની કાન્તિ સ્વભાવથી જ ચઢિયાતી હોય છે, ભલે તે શ્રેષ્ઠરત્ન ત્યારે અશુદ્ધ હોય. તે જ રીતે સંસારી ભવ્ય જીવ કર્મથી આવરાયેલો હોવાના કારણે અશુદ્ધ હોવા છતાં અભવ્ય વગેરે જીવો કરતાં ચઢિયાતી કાન્તિવાળો હોય છે. આ રીતે છબસ્થ જીવનું પ્રસ્તુત ભાવનાજ્ઞાન જ્ઞાનાવરણ કર્મથી આવરાયેલું હોવાના કારણે અશુદ્ધ બનવા છતાં પણ અન્ય મિથ્યાજ્ઞાન કે શ્રુતજ્ઞાન વગેરે કરતાં દેદીપ્યમાન હોય છે. (શુદ્ધ શ્રેષ્ઠ રત્નસમાન તો કેવલજ્ઞાની છે.) १. हस्तादर्श 'तोत्प....' इत्यशुद्धः पाठः । २. हस्तादर्श 'आभोस....' इत्यशुद्धः पाठः ।
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
| SR No. | 004938 |
| Book Title | Dwatrinshada Dwatrinshika Prakran Part 1 |
| Original Sutra Author | Yashovijay Upadhyay |
| Author | Yashovijay of Jayaghoshsuri |
| Publisher | Andheri Jain Sangh |
| Publication Year | 2002 |
| Total Pages | 478 |
| Language | Gujarati, Sanskrit |
| Classification | Book_Gujarati |
| File Size | 11 MB |