Page Text
________________
• श्रुतज्ञानस्वरूपमीमांसा •
द्वात्रिंशिका-२/१० श्रुतचिन्तोत्तरोत्पन्नभावनाभाव्यमस्त्यदः । श्रुतं सर्वानुगाद्वाक्यात्प्रमाणनयवर्जितात् ।।१०।।
श्रुतेति । श्रुतचिन्ताभ्यामुत्तरोत्पन्ना या भावना तया भाव्यं = सुग्रहतात्पर्यकं (=श्रुतचिन्तोत्तरोत्पन्नभावनाभाव्यं) अदः = शास्त्रतत्त्वं अस्ति ।। परिपक्वभावनाज्ञाननिपुणैर्यथागमम् ।।२/९।।
बुधैकगम्यमागमतत्त्वमेव विशदयति 'श्रुते'ति ।
शुश्रूषाजन्याभ्यां विषयतृडपहारिभ्यां उदक-पयःकल्पाभ्यां श्रुत-चिन्ताभ्यां उत्तरोत्पन्ना या अमृततुल्या भावना तया सुग्रहतात्पर्यकं = सुज्ञेयैदम्पर्यार्थकं वृत्तस्थबुधैकगम्यं शास्त्रतत्त्वम् । तदुक्तं वसुबन्धुना अपि अभिधर्मकोशे → वृत्तस्थः श्रुत-चिन्तावान् भावनायां प्रयुज्यते - (अ.ध.को. ६/५) इति । तद्भाष्यं च → सत्यानि हि द्रष्टुकाम आदित एव शीलं पालयति । ततः सत्यदर्शनस्यानुलोमं श्रुतमुद्गृह्णाति, अर्थं वा शृणोति । श्रुत्वा चिन्तयति । अविपरीतं चिन्तयित्वा भावनायां प्रयुज्यते । समाधौ तस्य श्रुतमयीं प्रज्ञां निश्रित्य चिन्तामयी जायते । चिन्तामयीं निश्रित्य भावनामयी जायते - (अ.ध.को. ६/५ भाष्य.) इत्थं वर्तते।
वेदान्तिभिः श्रवणपदेन श्रुतज्ञानं, मननपदेन चिन्ताज्ञानं, निदिध्यासनपदेन च भावनाज्ञानमङ्गीक्रियते, प्रत्येकं च सात्त्विक-राजस-तामसभेदेन विधेति नवधा ज्ञानं स्मृतम् । तदुक्तं संन्यासगीतायां
→ श्रवणं मननञ्चैव निदिध्यासनमेव च । त्रिधैवं ज्ञानयज्ञोऽपि नवधा स्याद् गुणाश्रयात् ।। 6 (सं.गी.२/४८) इति । प्रकृते → श्रवणं तु गुरोः पूर्वं, मननं तदनन्तरम् । निदिध्यासनमित्येतत्पूर्णबोधस्य कारणम् ।। ८ (शु.रह.२/१३) इति शुकरहस्योपनिषद्वचनमपि यथागममत्रानुयोज्यं स्व
હ શાસ્ત્રમાં બે પ્રકારની શદ્ધિ છે શાસ્ત્રમાં રહેલ ઉત્સર્ગઆદિથી યુક્તપણે તેમજ પ્રત્યક્ષ-પરોક્ષ પ્રમાણથી અવિરુદ્ધ અર્થનું પ્રતિપાદન એ શાસ્ત્રની સ્વરૂપકૃત શુદ્ધિનું સૂચક છે. તથા પદાર્થની ગહનતા, અતિસૂક્ષ્મ પ્રજ્ઞાની ગેરહાજરી, તથાવિધ ગુરુગમનો અભાવ, હેતુ-ઉદાહરણ વગેરેનો અસંભવ, જ્ઞાનાવરણનો ઉદય... આ બધાં કારણોને લીધે કદાચ સ્વરૂપશુદ્ધિયુક્ત એવા પણ સર્વજ્ઞવચનમાં ઉપલકદષ્ટિએ વિરોધ જણાય ત્યારે “સર્વજ્ઞવચન જે પ્રમાણ છે આ પ્રમાણે હાર્દિક સ્વીકાર કરવાથી જે તાત્પર્યશુદ્ધિ શાસ્ત્રમાં બતાવી છે તે સ્વામિકૃત શુદ્ધિ જાણવી. આવી બન્ને પ્રકારની શુદ્ધિથી યુક્ત એવા આગમતત્ત્વને કેવળ પ્રાજ્ઞ પંડિતપુરુષો જ યથાવસ્થિત
सम छ. ॥ पात ध्यानमा २५वी. (२/८) શાસ્ત્રતત્ત્વને વિશે જ ગ્રંથકાર વિશેષ વાતને જણાવે છે.
ગાથાર્થ - શ્રુતજ્ઞાન અને ચિંતાજ્ઞાન પછી ઉત્પન્ન થનારા ભાવનાજ્ઞાનથી પ્રસ્તુત શાસ્ત્રતત્ત્વનું તાત્પર્ય સારી રીતે જાણી શકાય છે. પ્રમાણ-નયથી શૂન્ય અને સર્વ શાસ્ત્ર અનુસારી એવા વાક્યથી જે બોધ उत्पन थाय ते श्रुतशान छे. (२/१०)
ટીકાર્થ:- શ્રુતજ્ઞાન અને ચિંતાજ્ઞાન વડે ઉત્તરકાળમાં ભાવનાજ્ઞાન ઉત્પન્ન થાય છે. આ ભાવનાજ્ઞાનથી આગમતત્ત્વનું તાત્પર્ય સારી રીતે જાણી શકાય છે. (અર્થાતુ શાસ્ત્રગત સ્વામિકૃત તાત્પર્યશુદ્ધિ ભાવનાજ્ઞાનને सामारी छे.)
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
| SR No. | 004938 |
| Book Title | Dwatrinshada Dwatrinshika Prakran Part 1 |
| Original Sutra Author | Yashovijay Upadhyay |
| Author | Yashovijay of Jayaghoshsuri |
| Publisher | Andheri Jain Sangh |
| Publication Year | 2002 |
| Total Pages | 478 |
| Language | Gujarati, Sanskrit |
| Classification | Book_Gujarati |
| File Size | 11 MB |